Eyt Yasasında Son Gelişmeler

EYT Ne Demektir?

Sigortalılık başlangıç tarihi veya SGK sistemine giriş tarihi 8 Eylül 1999 öncesinde olan ve prim gün sayısını tamamladığı halde 5510 Sayılı Kanun’un emeklilik yaşlarını yükseltmesi nedeniyle yaş koşuluna takılarak emekli olamayan kişilere emeklilikte yaşa takılanlar veya kısaca EYT‘li denilmektedir. 

5510 sayılı kanun aynı emeklilik mevzuatına tabi olarak çalışmaya başladıkları halde sigorta başlangıç tarihi 8 Eylül 1999 tarihinden önce olanlarla bu tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya olanlar arasında önemli bir farklılık öngörmektedir. Ancak EYT olarak adlandırdığımız sorun 1999 yılından önce sigorta girişi olanlarla ilgilidir. Önceki kanun sigortalılık başlangıç tarihine göre erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim sayısı,  kadınlarda 20 yıl çalışma süresi ve 5000 gün prim sayısı ile emekliliği mümkün kılarken yeni yasada sigortalılık süresi ve prim gün sayısı koşullarına bir de yaş koşulu eklenmiştir. Buna göre çalışanların emekli olabileceği yaşlar sigortalılık başlangıç tarihi esas alınarak kademli olarak belirlenmiş ve bazı çalışanların emekli olabileceği tarih kadınlarda 56, erkeklerde 58 yaşına kadar uzamıştır.  

Bu durum zaman içerinde 4 milyona ulaştığı söylenen büyük bir mağdur kitle yaratmıştır. Milyonlarca kişinin prim gün sayısını doldurduğu halde yaş nedeniyle emekli olamaması önemli sosyal ve ekonomik problemleri ortaya çıkarmıştır.

Planlanan EYT Düzenlemesi Neyi Amaçlıyor?

Herhangi bir siyasi görüşe angaje olmadan başarılı bir şekilde örgütlenerek seslerini duyurmaya başlayan EYT’ lilerin çabaları nihayet başarılı olmuş görünüyor. Bir süreden beri emeklilikte yaşa takılanların sorununun çözmek için yasal düzenleme yapılmasına yönelik kapsamlı bir çalışma yürütüldüğü yetkililer tarafından açıklanmıştır. Emeklilikte yaşa takılanlar hakkındaki bu yasal düzenlemede son aşamaya gelindiği ve Aralık ayında meclise sevk edileceği bilinmektedir.

Düzenlemenin detayları hakkında henüz kamuoyuna açıklanmış kapsamlı bir bilgi yoktur. Yapılacak olan düzenleme ile ilk etapta 1-1,5 milyon kişinin emekli olabileceği özellikle prim gün sayısı eksik olanların da zaman içinde katılmasıyla bu sayının 3-4 milyona ulaşabileceği tahmin edilmektedir.

EYT Düzenlemesi ile Sadece Yaş Şartı Mı Kaldırılacak?

Basında çıkan haberlerden anlaşıldığı kadarıyla son aşamasına gelen çalışmaya göre 1999 yılından önce işe başlayan kişilerden; erkeklerde 25 yıl, kadınlarda 20 yıl sigortalılık süresini dolduranlar, yaş koşulu aranmaksızın, prim gün sayısını sağlamaları koşuluyla, emekli olabilecekler. Çoğu 4-a lı EYT’li sigortalılık süresi koşullarını sağlamıştır. Kadın 4-a’ lı sigortalılar açısından yıl şartı 8 Eylül 2019 yılında tamamlanmıştır. Sigortalılık başlangıç tarihi 8 Eylül 1997’den önce olan 4-a ‘ lı erkekler yönünden de dolmuştur. Diğerleri de en geç 8 Eylül 2024 tarihinde tamamlamış olacaktır. Prim gün sayısı konusunda asıl sorun yaşayacak olanlar Bağkur’lulardır. Ülkemizde küçük işletmelerin ortalama ömrünün üç yıl olduğu düşünüldüğünde çoğu esnafın 25 yıl kesintisiz faaliyetini sürdürüp prim ödemesi zordur.

Çalışmanın detayları konusunda erkelerde 25, kadınlarda 20 yıl sigortalılık süresi öngörüleceği dışında şimdilik bir belirlilik yoktur. Prim gün sayılarının aynı kalacağı tahmin edilmektedir. Ne var ki sadece yaş şartının kaldırılması prim gün sayısı eksik olanlar açısından   emeklilik sorununu çözmeyecektir. Bu defa özellikle 4-b’li sigortalılar yönünden EYT değil ama EPT (emeklilikte pirime takılanlar) mağdurları ortaya çıkacaktır.

Sadece yaş şartının kaldırılması çalışmanın ve sonrasında yapılacak olan yasal düzenlemenin kapsamına giren kişi sayısını dikkate değer bir şekilde azaltarak düzenlemenin sosyal amaçlarına ulaşmasını engelleyebilir.

4-b’ li (Eski Bağ-Kur) Sigortalılar Yönünden EYT Düzenlemesi

Prim gün sayısı koşulunun esnetilmemesi en çok 4-b ‘ li (Bağ-Kur) sigortalıları olumsuz etkileyecektir. Bilindiği üzere özellikle Bağ- Kur’ lu (4-b) çalışanlar için öngörülen prim gün sayısı oldukça yüksektir. 9000 gün olan bu pirim gün sayısı 25 yıl sürekli ve kesintisiz çalışmayı ve pirim ödemiş olmayı gerektirmektedir. 20 veya 25 yıllık sigortalılık süresini doldurduğu halde 9000 prim gün sayısına ulaşamadığı için pek çok Bağ-Kur’ lu (4-b’li) esnafın emekliliği yine mümkün olmayacaktır. Pandemi döneminde mali durumları önemli ölçüde zayıflayan, sonrasında da artan enflasyon ve ekonomik zorluklar nedeniyle işlerini bir türlü düzeltemeyen yüzbinlerce küçük esnafın emekliliği bir başka bahara kalacaktır. Sayın Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanı geçtiğimiz haftalardaki bir beyanatında 4-a (SSK’lı) ve 4-b (Bağ-Kurlu) çalışanlar için öngörülen prim gün sayısı arasında önemli bir farkın olduğundan ve bu farkın eşitlenmesi gerektiğinden bahsetmişti. Ümit ederiz bu eşitleme 4-a’ lıları 9000 bin güne çıkarmak şeklinde değil de 4-b’ lileri 5.975-7.200 güne çekmek suretiyle eşitlenir. Bu şekilde Bağ- Kurlular yönünden de emekliliğe hak kazanma koşulları adil bir noktaya gelmiş olacaktır.

4-a’ lı Sigortalılar (Eski SSK) Yönünden EYT Yasası

4-a kapsamındaki EYT’li sigortalılar yönünden ise prim gün sayısı önemli bir handikap oluşturmayacaktır. 4-a’ lılar için öngörülen prim gün sayısı 4-b’lilere göre bariz bir şekilde daha düşüktür. 8 Eylül 1999 öncesine dönüldüğünde 5.000 gün prim gün sayısını tamamlamış olmaları yeterli sayılacaktır. Mevcut yasadaki prim gün sayısı aynen korunsa bile bu durumda sigortalılık başlangıç tarihlerine göre en fazla 5.975 günü tamamlamaları gerekecektir ki yaklaşık 16,5 tam yıl çalışmaya karşılık gelen bu süre fazla uzun değildir. Çoğu EYT’ li bu koşulu sağlamış durumdadır.

Prim gün sayısı yeterli olmadığı için emekliliğe hak kazanamayanlar; askerlik, doğum, gibi bir sebebe dayanarak prim borçlanması yoluyla EYT düzenlemesinden yararlanabileceği düşünülebilirse de bu şekilde borçlanma yoluyla kazanılabilecek süreler sınırlıdır. Bu tür borçlanmalar, yurtdışında çalışılan sürelere dair olanlar hariç pek çok kişi için emekliliğe hak kazanmaya yetmeyecektir Yine de EYT yasası çıktığında bu konudaki hakların kullanılması düşünülmelidir.

Yine 3.600 prim gün sayısını tamamlayan EYT’ lilerin erkeklerde 60, kadınlarda 58 yaşını doldurmaları şartıyla emekli olması mümkündür. Burada emekli maaşı daha düşük olacaktır.  

EYT Yasası Ne Zaman Çıkacak? 

EYT düzenlemesinin 2023 yılı başından itibaren yürürlüğe girmesi bekleniyor. Buna göre EYT’lilerin emeklilikleri en erken Ocak 2023 yılında mümkün olacaktır.

EYT’liler Emeklilik Başvurusunu Ne Zaman Yapacak?

EYT konusundaki yasal düzenleme çalışmasının Kasım ayında kamuoyuna açıklanmasının ve Aralık ayında ise TBMM sürecinin tamamlanarak kanunlaşmasının planlandığı anlaşılmaktadır.  Yasa yürürlüğe girdiğinde, emeklilik koşullarını sağlayan EYT’liler dilerlerse emeklilik başvurusu yapabileceklerdir. Başvuru sürecinin, kanunun yürürlüğe girme tarihine göre Aralık – Ocak aylarında başlayacağı söylenebilir.

Emeklilik Başvurusu Yapan EYT’li İlk Maaşını Ne Zaman Alacak?

Emekli olmak için başvuru yapan kişi, başvuru tarihi itibariyle maaş veya daha doğru ifadesiyle yaşlılık aylığına hak kazanır. Ancak maaşının ödenmesi emeklilik başvurusunun yapıldığı ayı izleyen ay başından itibaren hesaplanır ve ödenir. Maaş (gelir) bağlanana kadar biriken tutar emeklinin banka hesabına toptan yatırılır.

Bir örnekle açıklamak gerekirse; EYT konusundaki yasal düzenlemenin Aralık ayı ortalarında kanunlaştığını ve EYT’li sigortalının Aralık ayı sonlarında emeklilik başvurusu yaptığını varsayalım, bu durumda emekli maaşı Ocak 2003 ayı başından itibaren hesaplanır. Emeklilik işlemlerinin sonuçlanması uzarsa Ocak ayından itibaren biriken tutar emekliye toplu olarak ödenir.

Emekli Maaşı Hesaplaması

Emekli maaşının ne kadar olacağı, çalışmaları devam eden EYT düzenlemesinden bağımsız olarak, sigortalılar tarafından her zaman en çok merak edilen ve sorulan konulardandır. Bunun nedeni emekli maaşı hesaplamasının oldukça karmaşık yöntemlerle yapılması ve emeklilerin maaşları arasında farklılıklar olmasıdır.  

EYT veya emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili yasal düzenlemenin emekli maaşının hesaplanması konusunda bir değişiklik yapması beklenmiyor. Bununla birlikte beklenen EYT yasasında en düşük emekli maaşıyla ilgili bir düzenleme yapılma ihtimali de mevcuttur. Kamuoyunda en düşük emekli maaşının asgari ücrete eşitlenmesi yönünde bir beklenti bulunmakla birlikte aradaki fark hazine tarafından karşılandığından bütçe imkanları burada önemli bir rol oynayacaktır.

Çıkması beklenen EYT yasasından sonra, sigortalılık süresi ve prim gün sayısını tamamlamış olanların alacağı emekli maaşının hesaplanması diğer emekli aylığı bağlananlarda olduğu gibi yapılacaktır.

Bu konuda;

2000 yılı öncesi, 2000 yılı – Ekim 2008 arası ve Ekim 2008’den sonraki dönem olmak üzere 3 farklı dönem dikkate alınarak, her dönem için ayrı, hesaplama yapılmakta ve bu hesaplar birleştirilerek ödenecek emekli maaşı bulunmaktadır. Burada prim gün sayısından daha önemli olan prime esas kazanç tutarlarıdır. Öte yandan son dönem prime esas kazanca değil , sigortalı olarak çalışmaya başlandığı tarihten itibaren prim ödemesine esas alınmış kazançlara bakılmaktadır.  

Emekli Maaşının Yüksek Olmasını Neler Etkiler?  

Sigortalıların sigortalı çalıştıkları dönemler, prime esas aylık kazançları, çalışma süreleri, prim gün sayıları, çalışmaya ara verip vermemiş olmaları elde edilecekleri emekli maaşının tutarını etkileyecektir.

Kimler Daha Yüksek Emekli Maaşı Alır?

5510 Sayılı Kanun’un uygulamasında emekli maaşları arasında önemli farklılıklar oluştuğundan nasıl daha fazla emekli maaşı alınabileceği veya neden bazı sigortalıların emekli maaşının daha yüksek olduğu merak edilmektedir.

EYT’ li olsun olmasın tüm sigortalılardan prim gün sayısı çok olanlar değil Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilen prime esas kazancı bir başka deyişle brüt maaşı yüksek olanlar daha fazla emekli maaşı almaktadır. Bu kapsamda tüm sigortalılık süresi asgari ücret üzerinden prim ödenerek geçmiş olan bir çalışanının emekli maaşı asgari ücretten yüksek bir tutardan prim ödemiş olan çalışandan daha düşük olacaktır.

Bunun dışında yukarıda belirtilen üç dönemden her birine farklı aylık bağlama oranları ve güncelleme katsayıları uygulanmaktadır. Bu oran ve katsayının yüksek tutulduğu dönemlerde prim sayısı daha fazla olan sigortalılar daha yüksek emekli maaşı almaktadır. Emekli maaşı hesaplanırken önce 1999 öncesi döneme ait gün ve prime esas kazançlar bu döneme ait aylık bağlama oranı ile çarpılıyor. Çıkan rakam emeklilik başvuru tarihine güncelleniyor. Daha sonra 1999 ile 2008 arasındaki dönem için de aynı işlem yapılıyor. 2008 yılı öncesindeki prim gün sayıları çok ve prime esas kazançları yüksek olan sigortalıların emekli maaşının yüksek çıktığı gözlemleniyor.

EYT’liler İstemese de Emekli Olmak Zorunda Kalacak Mı?

Çalıştıkları işten ve kazançlarından memnun olan veya yakın zamanda emeklilik planları yapmayan sigortalıların merak ettiği hususlardan biri de EYT düzenlemesi ile zorunlu olarak emekliye ayırılıp ayrılmayacaklarıdır. Devlet memurlarının yaş haddinden emekliliğe sevk edilmesi hali bir yana bırakılacak olursa 4-a lı çalışanların talepleri olmadıkça emekli edilmeleri mümkün değildir. Esasen EYT düzenlemesi ile bir anda çok sayıda çalışan emeklilik hakkına kavuşacağı için pek çok işveren belki de hiç planlamadığı peşin ödenmesi gereken bir kıdem tazminatı yükü altına girecektir. Bu nedenle bazı çalışanlarının emeklilik talebinde bulunmaması ve deneyimli çalışanların işyerinde kalması onların da işine gelecektir.

EYT’lilerin Kıdem Tazminatı Ne olacak?

İş Kanunu’na göre İşçinin emekliye ayrılması kıdem tazminatına hak kazandıran sebeplerden biridir. İşverenin emeklilik talebinde bulunan çalışana kıdem tazminatı ödemesi gerekmektedir. Emeklilik şartlarını sağlayan EYT’li çalışanların, Sosyal Güvenlik Kurumunca düzenlenen, emeklilik koşullarını yerine getirdiğine veya emeklilik başvurusu yaptığına ilişkin belgeyi bir dilekçe ile işverene ibraz etmeleri ve emeklilik nedeniyle iş akdini feshettiklerini bildirmeleri gerekmektedir. İşveren yaşlılık sebebi ile emeklilikte işten çıkışı 08 kodu ile Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirir.

Emeklilik nedeniyle işten ayrılan çalışanın kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için işyerinde en az 1 yıl çalışmış olması şarttır. Kıdem tazminatının peşin olarak ödenmesi esastır. Kıdem tazminatı iş akdinin feshi tarihinde muaccel olur ve faiz başlangıç tarihi de aynı tarihtir.

Emekli Olan EYT’lilere İhbar Tazminatı Ödenecek mi?

Emeklilik nedeniyle işten ayrılan işçiye ihbar tazminatı ödenmez. İşveren de emeklilik nedeniyle iş akdinin feshi halinde işçiden ihbar tazminatı talep edemez. İşçiyi ihbar süresi içinde çalışmaya da zorlayamaz.

Kıdem Tazminatı Nedir?

Kıdem tazminatı, iş akdinin sona ermesi durumunda, belirli koşulları sağlayan işçiye işveren tarafından çalışma süresi boyunca kazandığı kıdemin karşılığı olarak topluca yapılan tazminat niteliğinde bir ödemedir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı hesabında esas alınacak ücret, işçinin son giydirilmiş brüt ücretidir. Kıdem tazminatına esas alınacak olan ücretin tespitinde işçinin brüt asıl ücretine ek olarak kendisine sağlanan para veya para ile ölçülebilen yararlar da dikkate alınır. Bu şekilde belirlenen ücrete giydirilmiş ücret denir. İkramiye, arızi olmayıp süreklilik arz eden prim ödemeleri, yakacak, giyecek, kira, eğitim yardımları, bayramlarda veya belirli günlerde düzenli olarak yapılan ödemeler, servis ve yemek yardımları da kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. Kıdem tazminatı miktarı her bir tam yıl için 1 aylık brüt giydirilmiş ücret tutarında paradır. Bir yıldan artan süreler de 1 tam yıla oranlanarak hesaba ilave edilir.

Avukat Hüseyin Demirbaş – Demirbaş Hukuk Bürosu – Bursa – Ekim 2022

*Bu makale yazıldığı tarih itibariyle günceldir.

**Bu makalede yer alan emekliliğe ilişkin açıklama ve yorumlar EYT’lilere özgü hususlar yönünden ele alınmıştır.