Başlıklar
ToggleDemirbaş Hukuk Bürosu – Bursa
Franchising (isim hakkı) sözleşmeleri, modern ticaretin globalleşmesiyle birlikte en yaygın kullanılan sözleşme türlerinden biri haline gelmiştir. Özellikle markalaşma, sistem ihracı ve girişimcilik modelleri açısından son derece işlevseldir. Bu sözleşmeler, hem ticari başarıyı artırmayı hedefler hem de girişimcilerin mevcut ve başarılı bir sistemden faydalanmasını sağlar.
Franchising; bir markanın sahibi olan kişinin (franchisor), belirli koşullar altında başka bir kişiye (franchisee), kendi geliştirdiği işletme modelini, marka adını, ticari sırlarını, hizmet standartlarını ve operasyonel yöntemlerini kullanma hakkını vermesiyle kurulan, çok katmanlı ve sürekli borç ilişkisine dayalı bir ticari işbirliği sözleşmesidir.
Bu sistemde franchise alan, bağımsız bir tüzel veya gerçek kişi tacir sıfatını haizdir. Kendi nam ve hesabına çalışır; vergi mükellefidir ve hukuken franchisor’a bağlı bir acente ya da çalışan konumunda değildir. Ancak, markanın itibarını ve operasyonel bütünlüğünü korumak amacıyla, franchisor’un belirlediği normlara, eğitim süreçlerine, pazarlama stratejilerine ve denetim mekanizmalarına bağlı hareket etmekle yükümlüdür.
Bir franchising sisteminin devri yalnızca bir isim hakkı (marka) devri değildir. Aşağıdaki unsurların bir bütün olarak sağlanması beklenir:
Franchise sözleşmeleri, Türk hukukunda kanunla doğrudan düzenlenmemiştir. Ancak uygulamada karma (sui generis) sözleşmeler olarak değerlendirilir. Bu sözleşmeler:
gibi unsurların birleşiminden oluşur. Bu nedenle her franchising ilişkisi, somut yapısına göre ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Franchising, iki yönlü ekonomik fayda sağlar:
Franchising ilişkisi, yalnızca bir ticari markanın kullanım iznini değil; aynı zamanda bir işletme modelinin, operasyonel standardın ve ticari başarının sistemli biçimde devrini içerir. Bu yönüyle franchise sözleşmeleri, tipik sözleşmelerden ayrılır ve çok katmanlı bir yapı arz eder. Aşağıda, franchise sözleşmesini franchising sistemine özgü kılan temel unsurlar derinlemesine açıklanmıştır:
Franchising sözleşmeleri, anlık veya tek seferlik edimlere değil; uzun süreli, karşılıklı ve düzenli edimlerin ifasına dayanır. Franchise verenin sürekli destek verme, eğitim sağlama, kaliteyi gözetme yükümlülüğü; franchise alanın ise royalty ödemeleri yapma, sistem kurallarına uyma gibi yükümlülükleri zaman içinde yinelenen borçlar yaratır.
Türk Borçlar Kanunu’nda açıkça düzenlenmemiş olsa da, TBK m.26-27 kapsamında geçerli bir “çerçeve sözleşme” olarak değerlendirilebilir.
Franchise sözleşmesi, sadece temel ilkeleri ve yükümlülükleri düzenleyen bir “üst metin” değil, aynı zamanda taraflar arasında doğabilecek her türlü alt ilişkiye hukuki zemin sağlayan bir “çatı anlaşma”dır.
Bu yapı kapsamında genellikle şu belgeler sözleşmeye eklenir:
Bu alt belgeler zaman içinde güncellenebilir ve sözleşmeye entegre şekilde uygulanır. Franchisee, bu belgeleri uygulamakla yükümlüdür; zira sistemin dinamik yapısı gereği esneklik ve güncelleme franchise modelinin ruhuna uygundur.
Franchise veren, yalnızca ticari bir ismi ya da markayı değil; birlikte çalışılmış, test edilmiş ve başarıya ulaşmış bir iş sistemini devreder. Bu sistem çoğu zaman aşağıdaki unsurları içerir:
Bu aktarım, ticaret hukuku açısından genellikle gayrimaddi hakların geçici devri olarak değerlendirilir. Sistem devrinin açık, ölçülebilir ve belgelenebilir olması; özellikle olası uyuşmazlıkların çözümünde önem arz eder.
Franchise alan (franchisee), kendi nam ve hesabına hareket eden bağımsız bir tacirdir. Vergisel, ticari ve idari sorumluluklar tamamen kendisine aittir. Ancak bu bağımsızlık, sistemin bütünlüğünü koruyacak şekilde sınırlandırılmıştır. Franchise alan;
Bu durum, franchise sistemini bağımlı özerklik (dependent autonomy) modeli olarak tanımlar: Hukuki anlamda bağımsız, operasyonel anlamda sistem içinde bağlı bir yapı.
Franchisee, franchisor’a aşağıdaki kalemler kapsamında ödemeler yapmakla yükümlüdür:
Bu kalemlerin ayrı ayrı sözleşmede belirtilmesi ve ödeme takviminin açıkça yazılması gerekir. Ayrıca, vergi yükümlülükleri ve KDV uygulamaları açısından da ayrıştırılmış bir muhasebeleştirme yapılmalıdır.
Bazı sözleşmelerde aşağıdaki unsurlar da sistemin devamı açısından kritik rol oynar:
Bu yapısal unsurlar, franchising sözleşmesini sıradan bir ticari ortaklıktan farklı kılar ve sözleşmeye hem iç hukuk hem de uluslararası uygulamalar açısından özel bir kimlik kazandırır.
Franchising sözleşmeleri, karşılıklı güven, şeffaflık ve işbirliğine dayalı bir ticari ilişki modeline dayanır. Bu yapının istikrarla sürdürülebilmesi için tarafların hak ve yükümlülükleri net biçimde tanımlanmalı ve ifa edilmelidir. Aşağıda hem franchise verenin (franchisor) hem de franchise alanın (franchisee) temel yükümlülükleri detaylı olarak açıklanmıştır.
Franchise veren, yalnızca bir marka ve isim hakkı sunmakla kalmaz; aynı zamanda sistemin işlerliğini sağlayacak bütün altyapıyı franchise alana sunmakla yükümlüdür. Bu yükümlülükler sözleşmenin temel dayanaklarından biridir ve yerine getirilmemesi halinde franchise alan haklı fesih hakkına sahip olabilir (Yarg. 15. HD., 2020/3624 E.).
Franchise veren, markasını ve sistemini kullanma yetkisini franchise alana tanır. Bu kapsama şunlar girer:
Bu unsurların kullanımı sürelidir ve sözleşme sona erdiğinde tüm bu haklar franchisor’a iade edilir.
Franchising sisteminin sürdürülebilirliği için franchisor, franchise alana:
sunmakla yükümlüdür. Eğitimlerin içeriği, süresi ve formatı sözleşmede açıkça belirtilmelidir.
Not: Bu desteklerin sağlanmaması franchisee açısından sözleşmenin “esaslı ihlali” sayılabilir.
Franchise alan, belirli bir bölgede münhasır faaliyet hakkına sahipse, franchisor aynı bölgeye başka bir franchise vermemeli veya doğrudan mağaza açmamalıdır. Bu;
amacına yöneliktir. Tekel hakkı verilecekse, bu mutlaka süre, bölge ve kapsam olarak net tanımlanmalıdır.
Franchise alan, sistemin sadık bir uygulayıcısı olmakla birlikte bağımsız bir ticari işletmeci olarak yüksek sorumluluk taşır. Aşağıda en kritik yükümlülükler sıralanmıştır:
Franchise alan, markayı sadece sözleşmede tanımlanan ürün ve hizmetlerde, belirlenen standartlarda kullanabilir. Bu yükümlülük;
amacını taşır. Ayrıca franchise alan, sistemin gizli bilgilerini üçüncü kişilerle paylaşamaz ve rakip markalarla çalışamaz.
Sadakat borcu, franchisee’nin rekabet yasağına ve gizlilik hükümlerine riayet etmesini de içerir.
Franchisee, aşağıdaki kalemlerde belirlenen ödeme yükümlülüklerini yerine getirmelidir:
Bu bedellerin ödenmemesi, sözleşmenin feshi ile sonuçlanabilir. Ücretler, zamanında ve eksiksiz ödendiği sürece franchise alan sistemden tüm destekleri almaya devam eder.
Franchise alan, franchisor’un belirlediği:
gibi tüm işletme kurallarına kesinlikle uymakla yükümlüdür.
Bu kurallardan sapılması, sadece marka değerine zarar vermez; aynı zamanda müşteri memnuniyetini azaltır ve sistemin bütünlüğünü bozar.
Sonuç
Tarafların yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi; sadece sözleşmenin devamını değil, aynı zamanda markanın piyasadaki uzun vadeli güvenilirliğini sağlar. Özellikle franchise verenin eğitim, sistem desteği ve bölgesel koruma konularındaki sorumluluklarını ihmal etmesi; sistemin çökmesine yol açabilir. Aynı şekilde franchise alanın sadakat ve kalite borcu, sistemin en zayıf halkası olmaması adına hayati önemdedir.
Bu bölümde hukuki ve uygulamadaki boyutuyla franchising sözleşmesinin sona ermesi konusu ele alınacaktır.
Franchising sözleşmeleri süreklilik arz eden, sistematik yükümlülüklere dayanan ve çoğunlukla uzun vadeli ticari ilişkiler kuran sözleşmelerdir. Ancak her sözleşme gibi, franchising sözleşmesi de belirli koşullar altında sona erebilir. Sona erme; taraf iradesiyle (fesih) olabileceği gibi, kendiliğinden (otomatik) sona erme halleriyle de gerçekleşebilir. Bu başlık altında, sözleşmenin sona erme yolları hukuki temelleriyle birlikte açıklanmıştır.
Franchising sözleşmeleri genellikle belirli bir süre için yapılır (örneğin 5 yıl). Bu sürenin sonunda, taraflar arasında aksi yönde bir yenileme protokolü veya sözleşmeye ilişkin açık uzatma hükmü bulunmuyorsa, sözleşme kendiliğinden sona erer.
⚖️ Uygulama Notu:
Belirsiz süreli franchise sözleşmelerinde, taraflardan her biri makul bir fesih süresi tanıyarak sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirebilir. Bu tür fesih genellikle:
Ancak belirli süreli sözleşmelerde olağan fesih hakkı varsa, bu mutlaka sözleşmede açıkça yer almalıdır. Aksi hâlde, belirli süreli sözleşmenin tek taraflı olarak feshi ancak olağanüstü hallerde mümkündür.
Taraflardan birinin sözleşmeden doğan asli yükümlülüklerini ihlal etmesi veya tarafların ortak iradeleriyle öngörülmesi mümkün olmayan koşulların ortaya çıkması durumunda, diğer taraf sözleşmeyi haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu, “olağanüstü fesih” olarak adlandırılır.
⚙️ Tipik Olağanüstü Fesih Nedenleri:
Yargıtay 15. HD., 2020/3624 E., 2021/4152 K. sayılı kararında, franchisor’un eğitim ve destek yükümlülüğünü ihlal etmesi, franchisee açısından haklı fesih nedeni sayılmıştır.
Sözleşmede açıkça yer almasa da, bazı durumlarda franchising sözleşmesi otomatik olarak sona erer. Bu hâller, taraflardan birinin sözleşmeye devam etmesini objektif olarak imkânsız kılan durumlardır.
Bu durumlara örnek:
Not: Bu tür sona erme hâlleri genellikle mahkeme kararı ile tespit edilmeden doğrudan uygulanmaz; ilgili belgelerle sabit hale getirilmesi gerekir.
Sözleşmenin sona ermesi ile birlikte şu yükümlülükler doğar:
Yargıtay 11. HD., 2016/740 E., 2016/10225 K. sayılı karara göre, fesih sonrası tabelayı kaldırmayan franchisee, marka hakkına tecavüz suçlamasıyla karşı karşıya kalabilir.
Franchising sözleşmesinin sona erme şekli; hem markanın korunması hem de girişimcinin yükümlülüklerinden doğan sorumlulukların belirlenmesi açısından son derece önemlidir. Sona erme süreci iyi yönetilmezse, taraflar için ağır hukuki ve mali sonuçlar doğabilir.
Bu nedenle sözleşmenin ilgili bölümünde süre, fesih şekilleri, haklı neden tanımı ve sona erme sonrası yapılacak işlemler ayrıntılı olarak yer almalıdır.
Franchising; bir kimsenin başkasının çalışma prensiplerine ve talimatlarına bağlı kalarak ve bir bedel (ücret) karşılığında onun ürününü veya hizmetini sağlama imkânı sunan bir ticari ilişki türüdür. Franchising sözleşmesinde sözleşen taraflar; kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan işletmeci ile piyasada isim yapmış bir pazarlamacıdır. Sözleşme ile bağımsız işletmeci, belli bir marka değeri kazanmış ürün veya hizmetten yararlanma hakkını ve bundan doğan yükümlülükleri devralır. Türkiye’de genellikle fast-food şirketleri, benzin istasyonları vs. tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.
Franchising sözleşmeleri, kapsamlı ve uzun süreli ticari işbirliğinin hukuki temelini oluşturur. Bu nedenle sözleşme metni; hem franchise sisteminin dinamiklerini hem de taraflar arasındaki borç ilişkisini açık, ayrıntılı ve öngörülebilir şekilde düzenlemelidir. Aşağıda, Franchising sözleşmesinde mutlaka yer alması gereken temel hükümler başlıklar hâlinde detaylandırılmıştır:
Sözleşmenin tarafları olan franchise veren (franchisor) ile franchise alan (franchisee) şahıs veya şirket bazında tam ticari unvanları, vergi numaraları, MERSİS kayıtları ile birlikte tanımlanmalıdır.
Ayrıca, sözleşme boyunca kullanılacak kısaltmalar veya teknik terimler bir “Tanımlar” başlığı altında toplanmalı ve her biri açıkça açıklanmalıdır.
Franchising sisteminin temelinde yer alan marka ve marka değerinin korunması için, franchise alanın:
açık ve net şekilde düzenlenmelidir.
Not: Bu kullanım hakkı, genellikle sürelidir ve münhasır olmayabilir. Sona erme hâlinde iade ve silme yükümlülüğü doğar.
Franchise alanın faaliyet göstereceği coğrafi bölge açıkça belirtilmeli ve bu bölgede:
belirlenmelidir. Aksi takdirde franchise alan, yatırım güvenliği bakımından zarara uğrayabilir.
Franchisee’nin yükümlü olduğu ödemeler ayrıntılı olarak yazılmalıdır:
Ayrıca; fatura kesimi, ödeme takvimi, gecikme hâlinde faiz ve cezai şart da sözleşmeye dahil edilmelidir.
Franchising sözleşmesi nin başlangıç ve bitiş tarihi, belirli ya da belirsiz süreli olup olmadığı belirtilmelidir. Ayrıca:
net olarak düzenlenmelidir.
Franchising sisteminin kontrol altında tutulabilmesi için franchise alanın;
gibi yükümlülükleri ayrıntılandırılmalıdır.
Ayrıca denetim sıklığı, yöntemi ve sonucunda alınacak aksiyonlar da belirlenmelidir.
Sözleşme süresince ve sonra uygulanacak rekabet yasağı, hem markayı hem de ticari sırları koruma amacı güder. Bu hükümler:
şeklinde düzenlenmelidir. Aşırı süreli veya bölge sınırı olmayan rekabet yasakları TBK m.445 uyarınca geçersiz sayılabilir.
Taraflar, sözleşmenin nasıl sona ereceğini ve bunun doğuracağı sonuçları net biçimde belirlemelidir. Bunlar:
şeklinde detaylandırılmalıdır. Fesihten sonra dahi gizlilik ve rekabet yasağı hükümleri devam edebilir.
Uyuşmazlıkların nerede ve nasıl çözüleceği mutlaka sözleşmede yer almalıdır:
Uyuşmazlık çözümü açıkça düzenlenmemişse, taraflar arasında ciddi zaman ve maliyet kaybına neden olabilecek yargı yetkisi tartışmaları yaşanabilir.
Franchising sözleşmesi; basit bir ticari işbirliği metni değil, uzun soluklu, sistematik ve yüksek maliyetli bir organizasyonun omurgasıdır. Bu nedenle yukarıda sayılan hükümlerin eksiksiz, açık, karşılıklı yükümlülüklere uygun ve yasal mevzuata uyumlu biçimde düzenlenmesi şarttır. Aksi takdirde sözleşme hem ticari hem de hukuki anlamda büyük riskler barındırır.
Franchising sözleşmeleri, yalnızca hukuki ve ticari değil, aynı zamanda mali ve vergisel sorumluluklar da doğurur. Franchising sözleşmesi sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir. Bunun anlamı tarafların borçlarının tek veya ani bir edimle değil, sözleşme süresince tekrarlanan bir çok edimle ifa edilmesidir. Tarafların karşılıklı edimleri sırasında gerçekleşen para hareketleri, Katma Değer Vergisi (KDV), Gelir/Kurumlar Vergisi, Stopaj (GVK m.94) ve muhasebe kayıtlarına ilişkin teknik uygulamalar açısından dikkatle düzenlenmelidir. Aşağıda bu hususlar detaylandırılmıştır:
Giriş Bedeli (Entry Fee)
Franchisee tarafından franchisor’a sözleşme başlangıcında bir defaya mahsus ödenen bu bedel, “isim hakkı ve sistem erişimi” karşılığıdır. Bu ödeme, aşağıdaki şekilde vergilendirilir:
Amortisman Süresi: VUK m.313 ve 333’e göre 5 yıl üzerinden itfa edilir.
Royalty (Kullanım Bedeli)
Royalty, franchisee’nin ciroya göre düzenli olarak yaptığı ödemedir. Marka ve sistemin devamlı kullanımı karşılığıdır. Bu ödemeler:
Danıştay 4. Dairesi 2015/2610 K. sayılı kararında royalty ödemelerinin hizmet ifası kapsamında KDV’ye tabi olduğu teyit edilmiştir.
Eğer franchisor yurt dışında mukim bir kişi veya kuruluşa aitse, Türkiye’den yapılan royalty ödemeleri stopaja tabidir (GVK m.30, m.94). Genel oran %20’dir.
Ancak, Türkiye’nin karşılıklı Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖA) yaptığı ülkeler için:
Önemli Not: ÇVÖA hükümlerinden yararlanmak için, yılda bir kez yenilenen mukimlik belgesinin noter tasdikli ve apostilli olması gerekir.
Franchisee’nin mali tablolarını doğru yansıtabilmesi için aşağıdaki muhasebe kayıtlarına dikkat etmesi gerekir:
Kalem | Muhasebeleştirme Şekli | Vergisel Niteliği |
Giriş Bedeli | 260 Haklar hesabına aktifleştirilir | Amortismana tabidir (5 yıl) |
Royalty | 770 Genel Yönetim Giderleri hesabına gider yazılır | Dönem gideri, KDV uygulanır |
Reklam Katkı Payı | 760 Pazarlama Giderleri hesabına gider yazılır | Faturalı ve KDV’li olmalıdır |
Eğitim ve Danışmanlık | 770/760 gider hesaplarına yazılır | KDV’ye tabi, hizmet faturası gerekir |
Eğer franchisor yurt dışında mukimse ve hizmet Türkiye’de faydalanılıyorsa, KDV sorumluluğu (tersine vergi) kapsamında 2 No’lu KDV Beyannamesi verilmelidir.
Vergisel ve muhasebesel yükümlülükler, Franchising sisteminin arka planındaki en kritik risk alanlarından biridir. Hem franchisor hem franchisee için mali yükümlülüklerin net tanımlanması; uyuşmazlık, cezai yaptırım ve yasal sorumlulukların önüne geçmek açısından zorunludur. Bu nedenle, Franchising sözleşmesi hazırlanırken mali müşavir ve vergi hukukçusu desteği alınması şiddetle tavsiye edilir.
Franchising sözleşmesi bir çerçeve sözleşme niteliğindedir. Taraflar arasında ilişkinin sürdürülmesine yönelik bir çok alt/tamamlayıcı sözleşme akdedilir. Buradaki örenk sözleşmenin eksik hükümleri zaman içerisindeki güncellemelerle tamamlanacaktır.
Franchising Sözleşmesi – Örnek Maddeler
Madde 1 – Taraflar
Bu sözleşme, bir tarafta merkezi [Şirket Adresi] adresinde bulunan ve [MERSİS/Vergi No] ile kayıtlı [FRANCHISOR Şirket Unvanı] (bundan sonra “Franchisor” olarak anılacaktır) ile diğer tarafta [FRANCHISEE Adı/Soyadı veya Ticaret Unvanı], adresi [Franchisee Adresi] olan (bundan sonra “Franchisee” olarak anılacaktır) arasında aşağıda belirtilen hüküm ve şartlarla akdedilmiştir.
Madde 2 – Sözleşmenin Konusu
İşbu sözleşmenin konusu; Franchisor’a ait “[Marka Adı]” isimli tescilli markanın ve buna bağlı iş modelinin, belirli bir coğrafi bölgede (örneğin, İstanbul/Bakırköy ilçesi) Franchisee tarafından kullanılmasına ilişkin esas ve usullerin belirlenmesidir.
Bu kapsamda Franchisor; know-how, sistem el kitapları, operasyonel düzenlemeler, ticari sırlar ve marka kullanımı hakkını belirlenen süre boyunca Franchisee’ye devretmeyi; Franchisee ise bu sistem doğrultusunda bağımsız ancak sözleşmeye uygun şekilde işletmeyi yürütmeyi taahhüt eder.
Madde 3 – Sözleşme Süresi
İşbu sözleşme, [başlangıç tarihi] ile [bitiş tarihi] arasında, toplam [x] yıl süreyle geçerli olacaktır. Taraflar, sözleşme süresinin bitiminden en az 3 ay önce yazılı bildirimde bulunmak koşuluyla, sözleşmeyi yenileyebilir. Yenileme, ayrı bir protokol ile yapılacaktır.
Madde 4 – Coğrafi Yetki ve Tekel Hakkı
Franchisee, işbu sözleşme ile sadece [bölge/semt/ilçe] sınırları içinde faaliyet göstermek üzere yetkilendirilmiştir. Franchisor, bu bölgeye başka bir franchise vermeyecek ve doğrudan işletme açmayacaktır. Ancak bölgesel korumanın ihlali hâlinde, Franchisee’nin uğradığı zararın tazmini söz konusu olur.
Madde 6 – Ücretler
Franchisee, aşağıda yer alan ödemeleri eksiksiz ve zamanında yerine getirmeyi kabul eder:
Ödemeler faturaya dayalı olarak yapılacak olup, ödemelerin geç yapılması hâlinde aylık %2 gecikme faizi uygulanacaktır.
Madde 10 – Eğitim ve Danışmanlık
Franchisor, Franchisee’ye:
sunmayı taahhüt eder. Eğitimlerin takvimi, içeriği ve yerleri sözleşme ekinde belirtilmiştir.
Madde 12 – Denetim ve Raporlama
Franchisee, satış, stok, personel ve müşteri bilgilerini aylık olarak Franchisor’a bildirmekle yükümlüdür. Franchisor, haberli veya habersiz denetim yapabilir. Denetim sonucunda eksik veya aykırı uygulama tespit edilirse, Franchisee’ye 15 gün içinde düzeltme yapması için süre tanınır.
Madde 14 – Rekabet Yasağı
Franchisee, sözleşme süresince ve sözleşmenin sona ermesinden itibaren 2 yıl boyunca; aynı sektörde, doğrudan veya dolaylı olarak [ürün/hizmet kategorisi] ile ilgili rekabet eden bir işletmede faaliyet gösteremez. Bu yasak:
Madde 16 – Gizlilik
Franchisee, işbu sözleşme süresince ve sona ermesinden itibaren 5 yıl boyunca Franchisor’a ait ticari sırları, sistem bilgilerini, müşteri listelerini ve finansal analizleri üçüncü şahıslarla paylaşamaz. Bu yükümlülük, çalışanları ve taşeronları da kapsar.
Madde 18 – Fesih ve Sonuçları
Taraflardan herhangi biri, sözleşme yükümlülüklerinin ihlali hâlinde yazılı ihtar ile 30 gün içinde sonuç alınamaması durumunda sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.
Fesih hâlinde Franchisee:
Madde 20 – Uyuşmazlıkların Çözümü
Taraflar, işbu sözleşmeden doğabilecek her türlü uyuşmazlıkta öncelikle uzlaşma yoluna gitmeyi, uzlaşma sağlanamaması hâlinde [İstanbul Merkez Mahkemeleri ve İcra Daireleri]’nin yetkili olduğunu kabul eder.
Yabancı unsurlu hâllerde [ICC Tahkim Kuralları] uygulanır ve tahkim yeri olarak İstanbul belirlenir.
Franchising sözleşmesi sadece hukuken geçerli olması gereken bir metin değil, aynı zamanda pratikte uygulanabilirliği olan, ticari riskleri minimize eden ve markayı koruyan bir sistem sözleşmesi olmalıdır. Bu nedenle uygulamada sık karşılaşılan bazı teknik başlıklar, sözleşmenin sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir. Aşağıda üç ana başlık altında bu risk alanları detaylı olarak ele alınmıştır.
Franchising sisteminin başarısı sadece markanın gücüne değil, aynı zamanda franchisee’nin mali kapasitesine bağlıdır. Franchise alan ,kendi nam ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmedir. Özellikle ilk defa iş kuracak kişilere veya yeni şirketlere sistemin devredilmesi, ciddi finansal zafiyetlere yol açabilir. Bu nedenle franchisor, sözleşme imzalanmadan önce franchisee adayı hakkında kapsamlı bir finansal analiz yapmalıdır.
Not: Franchisor, bu tür değerlendirmelerle yalnızca işletme başarısını güvence altına almaz; aynı zamanda sistemin marka itibarını da korur. Aksi hâlde zincirleme başarısızlıklar yaşanabilir.
Franchising’in küresel doğası gereği, birçok yerli girişimci uluslararası marka sistemlerinin Türkiye temsilcisi olma yolunu seçmektedir. Ancak yabancı menşeili franchisor’larla yapılan sözleşmelerde uluslararası hukuk, tahkim, dil ve yetki konuları sözleşmeye açık şekilde yazılmadığında büyük uyuşmazlıklar doğabilmektedir.
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
Uyarı: Uluslararası sözleşmelerdeki küçük bir belirsizlik, yüz binlerce dolarlık tazminat yükümlülüklerine yol açabilir. Bu nedenle uzman danışmanlık alınmadan hiçbir yabancı Franchising sözleşmesi imzalanmamalıdır.
Franchising sözleşmesi sona erdiğinde, franchise alanın markayı, logoyu, kurumsal kimliği, web domainlerini, sosyal medya hesaplarını ve ticari tasarımları derhal kullanmayı bırakması gerekir. Aksi hâlde haksız kullanım, marka ihlali ve haksız rekabet hükümleri devreye girer (SMK m.29 ve TTK m.56 vd.).
Geri Alınması Gereken Unsurlar:
Franchisor bu maddeleri açıkça sözleşmeye koymazsa, fesih sonrası markanın kötüye kullanılması hâlinde etkili bir hukuki koruma elde edemez.
Yargıtay 11. HD, 2016/740 E., 2016/10225 K. sayılı kararında, franchise sona ermesine rağmen tabelayı indirmeyen işletmecinin marka ihlali yaptığına ve tazminatla sorumlu tutulduğuna hükmedilmiştir.
Franchising sözleşmesinin teknik olarak geçerli olması kadar, uygulanabilirliği ve risk yönetimi de önemlidir. Finansal kapasiteyi ölçmeden sistem devretmek, yabancı hukukla düzenlenmiş sözleşmeleri tercümesiz imzalamak veya markanın sona ermeden sonra kullanılmasına göz yummak gibi ihmaller; sistemin çökmesine, marka değerinin düşmesine ve uzun yıllar sürecek ticari davalara neden olabilir.
Bu nedenle; yukarıda açıklanan tüm unsurlar, sözleşmeye ayrı başlıklar hâlinde ve somut kurallar içerecek biçimde eklenmelidir.
Yargıtay 11. HD., 2017/2075 E., 2018/1869 K.
Bu kararda, cezai şartın geçerli sayılabilmesi için açık, anlaşılır ve ölçülü olması gerektiği vurgulanmıştır. Belirsiz ifadeler veya fahiş oranlar, Türk Borçlar Kanunu’nun 182. maddesi uyarınca hâkim tarafından tenkise tabi tutulabilir.
Yargıtay 11. HD., 2020/1898 E., 2021/1234 K.
Franchise sözleşmesinde yer alan cezai şartın, genel işlem koşulu niteliğinde olduğu ve bu nedenle geçersiz sayıldığına hükmedilmiştir. Bu karar, özellikle sözleşmelerdeki standart şartların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir.
Yargıtay 11. HD., 2019/2615 E., 2020/3201 K.
Franchise alanın sözleşme süresi sonunda benzer alanda çalışmasını yasaklayan hükümlerin, makul süre ve coğrafi sınırlarla sınırlı olması gerektiği belirtilmiştir. Aksi takdirde, bu tür hükümler çalışma özgürlüğünü ihlal edebilir.
Yargıtay 11. HD., 2016/740 E., 2016/10225 K.
Sözleşme sona erdiği hâlde markayı kullanmaya devam eden franchise alan hakkında tazminata hükmedilmiştir. Bu karar, marka haklarının korunması açısından önemlidir.
Yargıtay 15. HD., 2020/3624 E., 2021/4152 K.
Eğitim ve danışmanlık desteğinin verilmemesi, sözleşmenin haklı feshi için geçerli bir neden olarak kabul edilmiştir. Bu karar, franchisor’un destek yükümlülüğünün önemini ortaya koymaktadır.
Bu kararlarda vurgulanan hususlar, franchising sözleşmelerinin hazırlanması ve uygulanması sırasında dikkat edilmesi gerekenlerden bazılarıdır. Özellikle cezai şartların belirlenmesi, rekabet yasağı hükümlerinin sınırlandırılması, marka kullanımının sona ermesi ve franchisor’un destek yükümlülükleri konularında Yargıtay’ın yaklaşımı, tarafların hak ve yükümlülüklerini daha net bir şekilde belirlemelerine yardımcı olmaktadır.
Franchising sözleşmesi hazırlarken veya mevcut bir sözleşmeyi değerlendirirken, yukarıda belirtilen Yargıtay kararlarını göz önünde bulundurmak, olası hukuki uyuşmazlıkların önlenmesi açısından faydalı olacaktır.
Franchising sisteminde, franchise verence, franchise alana sunulmuş bir iş modeli ve organizasyonu bulunmalıdır. Bu sistemin pazarlanmaya uygun somut ürün/hizmet veya ürünler/hizmetler, pazarlama teknikleri, gayri maddi mallar ve haklar gibi unsurların bileşiminden oluşan özgünleştirilmiş bir organizasyona dayanması beklenir. Franchising sözleşmesi ile bir sistem, marka ve piyasada oluşmuş tüketici güveni bir başka firmaya aktarılmaktadır. Bu nedenle sözleşmenin hazırlanması ve yürütülmesi marka değerinin korunması, yatırımcının yasal haklarının teminat altına alınması ve franchising sisteminin uzun vadede istikrarla işleyebilmesi açısından son derece kritiktir.
Franchising sözleşmesi, sadece bir iş kurma fırsatı değil; aynı zamanda yükümlülükler zinciri ve ticari disiplin rejimidir. Bu nedenle sözleşmenin içeriği; sadece pazarlama materyalleri ve kataloglar değil, gerçek operasyonel şartlar ve finansal gerçeklikler dikkate alınarak değerlendirilmeli, her madde, her kelime bilinçle okunmalı ve yorumlanmalıdır.
Taraflar, ancak bu yaklaşımı benimsedikleri ölçüde sürdürülebilir, kârlı ve sağlıklı bir franchise ilişkisi kurabilirler.
Bu liste, girişimcinin sözleşmeye sadece imza atmakla kalmayıp bilinçli bir taraf olmasını sağlar.
Marka, Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescilli mi? Tescil franchisor’a mı ait, yoksa üçüncü bir kişi mi?
Eğitim, danışmanlık, marka kullanım hakkı gibi hizmetler dâhil mi? Sözleşme feshedilirse bu bedel geri ödeniyor mu?
Sabit mi, değişken mi? Ciroya mı yoksa kâra mı bağlı? Gecikme hâlinde cezai şart var mı?
Yerel reklam için mi kullanılıyor yoksa ulusal kampanyalara mı aktarılıyor? Şeffaflık var mı?
Ne kadar süreyle eğitim veriliyor? Sürekli teknik destek sağlanıyor mu? Bu hizmetler ücretli mi?
Sözleşme belirli mi belirsiz süreli mi? Taraflardan biri feshederse ne tür tazminatlar doğar?
Sözleşme bittikten sonra ne kadar süreyle benzer sektörde faaliyet gösterilemez? Bu yasağın coğrafi sınırları açık mı?
Size özel koruma alanı (exclusive territory) tanınıyor mu? Başka bayiler aynı bölgede açılabilir mi?
Web sitesi, sosyal medya hesapları, tabela ve içerikler nasıl iade edilecek? Geçmiş kampanyaların dijital varlıkları kimde kalacak?
Tahkim mi, mahkeme mi? Türkiye mi yoksa yurtdışı mı? Uyuşmazlık çözümü açık şekilde yazılmış mı?
✅ Franchising sözleşmesinde mutlaka yer alması gereken önemli hususlar şunlardır:
Franchisor`a (isim hakkını satan) tanınan haklar
Franchisee`ye (isim hakkını alan) tanınan haklar
Franchisor`ın yükümlülükleri
Franchisee`nin yükümlülükleri
Franchisee`nin yapacağı ödemelerin şartları
Faaliyet bölgesi (Franchise Territory)
Franchisee`nin ilk yatırımını çıkartmasına yetecek uzunlukta olması gereken anlaşma süresi
Franchisee`ye sunulacak olan mal ve hizmetler
Reklam programları
✅ Franchising sözleşmesinde bulunması uygun olacak diğer hususlar;
Sözleşmenin yenilenme koşulları
Franchisee`nin işletmesini satma ve/veya devretme koşulları ve Franchisor`ın böyle bir halde
ön alım hakkı
Bireysel Franchisee`nin, Franchisor`un ayırdedici işaret, ticari ad, ticari marka, hizmet markası, dükkan tabelaları, logo ve diğer ayırdedici belirtilerini kullanma şartları
Franchisor`un sistemi yanileme ve uygulanan metotları değiştirme hakkı ve bunların uygulanmasına ilişkin hükümler
Sözleşmenin feshi veya sona erdirilmesi halinde Franchisor`ın sahibi olduğu veya kullanma ve kullandırma hakkına sahip olduğu veya kullanma ve kullandırma hakkına sahip olduğu veya kullandırma hakkına sahip olduğu maddi ve/veya gayrimaddi hakların franchisor`a geri iadesine ilişkin hükümler
Rekabet yasağına ilişkin hükümler
Sır saklama yükümlülüğü
Taraflar, müzakerelerde üzerinde anlaştıkları her hususa sözleşmede yer vermelidirler.
2 Comments
Merhaba ben bir francesh Cafe aldım dört yıl sözleşme hakkınıda beraberinde deviraldım üstüne 20 bın ve KDV vererek 5 sene sözleşme yaptım ama francısh veren firma 5 aydır sözleşmemi göndermiyor ben imza attım ama sıze göndereceğiz dıyıp beş aydır benı oyalıyorlar ama cırodan pay verıyorum ve tüm şartlara uyuyorum ne yapmalıyım
İyi Günler
İstanbul’da bir Avm de iş yeri işletmeciliğini yapıyorum
İş yeri bir Franchise olup gıda işletmeciliği olarak Sulu yemek yapıyoruz. Yaklaşık on gün önceden beri Avm de kapanan Avm tarafından kepenkleri indirilen bir iş yerinde bozulan ürünler olmuş ve bol miktarda etrafa sinekler yayıldı ve hala masalarda ziyaretçileri rahatsız edecek miktarda küçük sinek dolu Bizim bu durumdan dolayı işlerimiz yüzde elli düştü Müşteriler aldığı yemekleri iade ediyor çünkü tabağın içine sinek düşüyor Maddi zararım oluyor.Avm yönetimine söylüyoruz ilaçlamaya haber verdik diyorlar Ama sorun çözülmüyor Zararım on gündür katlanarak çoğaldı vatandaş masalara oturmuyor iş yapamaz duruma geldim
Bu konuda ne yapabilirim Avm yönetimini nasıl dava edebilirim kira lar yüksek bu kirayı bu ay çıkarmam imkansız
Benim yasal hakkım nedir aydınlatırmısınız.
Teşekkür ederim