🚗 Karayolları Trafik Kanunu’nda İşleten Kimdir? Trafik Kazasında İşletenin Tazminat Sorumluluğu

Trafik kazalarına ilişkin hukuki sorumluluklar belirlenirken, Karayolları Trafik Kanunu (KTK) çerçevesinde sıkça karşımıza çıkan kavramlardan biri de “işleten”dir. Bir trafik kazasında kimin hangi kapsamda sorumlu tutulabileceğini belirlemek için, “işleten” tanımı ve bu kişinin sorumluluk sınırlarının iyi anlaşılması gerekmektedir.

Bu yazımızda, işletenin tanımı, sorumluluğun hukuki temeli, tazminat yükümlülüğü ve Yargıtay uygulamaları ışığında uygulamaya dönük bir yaklaşımla ele alınacaktır.

📘 “İşleten” Ne Demektir?

Karayolları Trafik Kanunu’nun 3. maddesine göre:

“Bir motorlu aracın malikine, aracın kendi adına ve hesabına kayıtlı olduğu kişiye ya da fiilen aracı kullanan ve üzerinde tasarruf yetkisini elinde bulunduran kişiye ‘işleten’ denir.”

Yani, işleten sadece aracın ruhsat sahibinden ibaret değildir. Araç üzerinde fiilî hâkimiyet kuran kişi veya kuruluşlar da işleten sıfatıyla sorumluluk taşıyabilir.

İşleten sıfatı örnekleri:

• Araç sahibi (malik)
• Aracı kiralayan uzun süreli kiracı (rent a car şirketleri)
• Taşımacılık firmaları (şirket adına kayıtlı araçları kullananlar)
• Kurumsal filolarda, şirket aracı kullananlar

⚖️ Trafik Kazasında İşletenin Tazminat Sorumluluğu

KTK m. 85/1’e göre:

“Bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına ya da bir şeyin zarara uğramasına sebep olursa, işleten ve araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs, bu zararı gidermekle yükümlüdür.”

🔹 Sorumluluğun Özellikleri:

1. Kusursuz sorumluluk ilkesine dayanır.
   İşleten, kusurlu olmasa bile kazadan doğan zararları tazminle yükümlüdür. Yani kusur aranmaz.
2. Tehlike sorumluluğu esas alınır.
   Araç işletilmesi, kamu güvenliği açısından risk taşıdığından, bu riskin doğurduğu zararlar işletene yüklenir.
3. Sürücü ve işleten ayrı kişilerse her ikisi birden dava edilebilir. İşletenin ayrıca sürücüye rücu hakkı saklıdır.

🛑 Sorumluluktan Kurtulma Halleri – Kurtuluş Beyyinesi

KTK m. 86’ya göre işleten, ancak şu 3 durumda sorumluluktan kurtulabilir:

1. Mücbir sebep (deprem, yıldırım gibi olağanüstü doğa olayları)
2. Zarar görenin ağır kusuru
3. Üçüncü kişinin ağır kusuru

Bu hallerin varlığı halinde, işletenin sorumluluğu ortadan kalkabilir. Ancak bu koşulların ispatı işletene aittir ve uygulamada oldukça dar şekilde yorumlanmaktadır.

🏛️ Yargıtay Uygulamaları

Yargıtay kararlarında şu ilkeler öne çıkar:

• Aracın fiilen başka biri tarafından işletiliyor olması, malik olan kişinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Malik ve fiilî kullanıcı birlikte sorumlu tutulabilir.
• Zarar gören yolcunun da sorumluluğu olsa bile, bu durum ancak tazminatta indirime neden olur, işletenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
• Sigorta kapsamında bulunan zararlar için zorunlu trafik sigortacısı ile birlikte işleten aleyhine müştereken dava açılabilir.

📌 Sonuç: İşletenin Kusursuz Sorumluluğu Bulunmaktadır

Karayolları Trafik Kanunu kapsamında bir motorlu aracın işletilmesi sırasında gerçekleşen bir kazada, işleten sıfatını taşıyan kişi veya kurum, kusurlu olmasa bile zarardan sorumlu tutulabilir. Bu sorumluluk, çoğu zaman sigorta poliçesi ile teminat altına alınsa da, zarar görenin doğrudan işletene dava açma hakkı vardır.

Bu nedenle, bir aracı sürekli kullanıyorsanız ama adınıza kayıtlı değilse bile, “işleten” olarak sorumluluk üstlendiğinizin farkında olmanız önemlidir.

İşletenin Trafik Kazasından Doğan Sorumluluğu – Akademik Versiyon –

Trafik kazalarından doğan tazminat davaları, tazminat ve sorumluluk hukukumuzda önemli yer tutan davalardandır. Bu davalarda kusurlu olanların yanında, araç işleteninde kusursuz sorumluluğu söz konudur. Bir başka deyişle araç işleteni, kazanın meydana gelmesinde bir kusuru olmasa da bu sıfatından dolayı zarar görenlere karşı sorumludur.

İşleten Kavramı:

İşleten kavramı “araç maliki’ nden daha geniş bir statüyü ifade etmektedir. Karayolları Trafik Kanununun 3. maddesinde “işleten” şu şekilde tarif edilmiştir.

Madde 3:  “Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehini gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse işleten sayılır.”

Buna göre, i) araç sahibi, ii) mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen kişi, iii)aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehini gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişi, iv) aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu kanıtlanan kişi işleten sayılmaktadır.

Gerçek İşleten Kavramı:

Gerçek işleten, araç sahibi olan ve aracın trafik kaydında malik olarak görülen kişidir. Uygulamada genellikle aracın işleteni ile aracın sahibi aynı kişidir. KTK 85. maddesine göre aracın işletenini tespit etmek için öncelikle aracın trafik kaydına bakılır. Genel olarak trafik sicilinde araç sahibi olarak görünen kişi işletendir. Bu husus yasal karinedir. Ancak kayıtta araç sahibi olarak görünen kişi, aracının noterde satmamış olsa dahi, adi satışla satın alan aracı fiili ve ekonomik hâkimiyeti altında bulunduruyor ise örneğin aracı karayollarına, trafiğe çıkarma kararını veriyorsa, aracın vergilerini ve sigorta primlerini ödüyorsa bu kişi aracı noter satışıyla satın almamasına rağmen aracın işleteni sayılmaktadır. Bu nedenle zarar gören kişi aracın tescil kaydında görünen kişiye değil de başkasına ait olduğunu her türlü delille ispat edebilir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun E.2008/10-273, K:2008/275 sayılı, 26.03.2008 tarihli kararında “..Şekli ölçüye göre işleten, satışa esas olan tescil belgesinde (m.19) aracın fenni muayene ve trafiğe çıkmasının temelini oluşturan trafik belgesinde (m.21), sigorta poliçesi ile (m.91) vergi kaydında adı yazılı kişidir.

Maddi ölçüde ise araçtan ekonomik olarak yararlanmayı ve araç üzerindeki eylemli egemenliği ölçü alır. 2918 sayılı Yasa bu temel olgu üzerine oturtulmuştur. Hukuk Genel Kurulu`nun 24.3.2004 gün, 2004/10-165 E. 2004/171 K. Sayılı ilamında da bu ilkeler benimsenmiştir.

Açıklanan ilkeler doğrultusunda somut olaya bakıldığında davacı Kurum sigortalısı Alaattin Özgürdal, sigortalı aracı, araç sahibi davalıdan emaneten almış, %119 promil alkollü olarak kullanırken kaza meydana gelmiş ve hayatını kaybetmiştir. Dosyadaki bilirkişi raporlarına göre ölen sigortalı 8/8 oranında (tam) kusurludur. Davalı araç malikinin yukarıda açıklandığı üzere, işleten sıfatını taşımadığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, araç sahibi kazadan kısa bir süre önce aracının bakımını yaptırmış ve aracını trafiğe iyi bir şekilde çıkacak duruma getirmiştir. Bu nedenlerle de araç sahibine atfı kabil bir kusur izafe edilemez.” Denmek suretiyle işleten sıfatının belirlenmesinde araç üzerindeki eylemli egemenliğe (fiili hakimiyet) bakılması gerektiği vurgulanmıştır.

Farazi İşleten Kavram:

Motorlu araçlarla ilgili mesleki faaliyette bulunanlar,

• Yarış düzenleyiciler,
• Motorlu aracı çalan veya gasp edenler İse farazi işleten olarak kabul edilmektedirler

Bir kazanın trafik kazası olarak kabul edilebilmesi için

1. i) Kazayı meydana getiren araç motorlu araç olmalıdır.
2. ii) Motorlu araç kazası karayolunda olmalıdır.

iii)Hemzemin geçitlerde meydana gelen trafik kazalarında da 2918 sayılı KTK hükümleri uygulanmaktadır.

İşletenin Sorumluluğu

Karayolları Trafik Kanunu m. 85/1 .” bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne ya da yaralanmasına sebep olursa bu zarardan motorlu araç işleteni sorumludur.” Hükmünü içermektedir. Buna göre, zarara; motorlu aracın işletilmesinin sebep olması halinde, aracı işleten ve aracın işleteninin bağlı olduğu teşebbüs sahibi hakkında kusursuz sorumluluk ilkelerini öngörmüştür. Bu durumda işleten hiç kusuru bulunmasa bile doğan zarardan sorumlu tutulabilecektir

Öte yandan KTK Md. 86. da işletene bir kurtuluş beyyinesi getirme ve kanıtlama imkanı tanınmıştır. Buna göre maddede yazılı hususları kanıtlayan işletenin sorumluluğunun azaltılması veya büsbütün kaldırılması mümkün olabilecektir. Anılan

Madde metni şöyledir

MADDE 86-  İşleten veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibi, kendisinin veya eylemlerinden sorumlu tutulduğu kişilerin kusuru bulunmaksızın ve araçtaki bir bozukluk kazayı etkilemiş olmaksızın, kazanın bir mücbir sebepten veya zarar görenin veya bir üçüncü kişinin ağır kusurundan ileri geldiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur.

     Sorumluluktan kurtulamayan işleten veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibi, kazanın oluşunda zarar görenin kusurunun bulunduğunu ispat ederse, hâkim, durum ve şartlara göre tazminat miktarını indirebilir.

İşletenin Sorumlu Tutulabilmesi Şartları

1. a) Ortada bir zarar olmalıdır. Zarar, motorlu aracın ya da araçta bulunan yolcunun ya da araç dışındaki bir kişinin malının zarara uğramasıdır. Kişilerin cismani zararları da bu kapsamdadır.
   b) Zarar Motorlu araç tarafından verilmelidir.
   c) Zarar Motorlu aracın işletilmesi neden olmalıdır. Yani aracın trafiğe çıkarılmış olması ve kullanılması sırasında zararın meydana gelmesi gerekmektedir.
   d)  Zararın meydana gelmesi ile aracın işletilmesi arasında illiyet bağı bulunmalıdır.
   e) İşletenin kurtuluş beyyinesi getirmemiş ve kanıtlayamamış olması

İşletenin Trafik Kazasından Doğan Sorumluluğu