Kıdem Tazminatı Nedir? Şartları Nelerdir?

Kıdem tazminatı, iş akdinin sona ermesi durumunda, belirli koşulları sağlayan işçiye işveren tarafından çalışma süresi boyunca kazandığı kıdemin karşılığı olarak topluca yapılan tazminat niteliğinde bir ödemedir. 

Kıdem Tazminatının Şartları 

İşçinin 4857 Sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanlardan olması, işyerinde en az bir tam yıl çalışması ve iş sözleşmesinin aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan kıdem tazminatına hak kazandıran bir sebeple sona ermesi kıdem tazminatına hak kazanmanın şartlarıdır. Bu şartlardan üzerinde en çok durulması gereken koşul iş akdinin sonlanma sebebine dair olandır. Aşağıda bu koşul kanunun öngördüğü tüm sona erme sebepleri yönünden ayrıntılı olarak incelenecektir. 

Kıdem Tazminatında Bir Tam Yıl Çalışma Şartı Nedir? Nasıl Sağlanır? 

İşçinin aynı iş yerinde ya da işverene bağlı farklı işyerlerinde en az 1 tam yıl çalışmış olması kıdem tazminatına hak kazanmanın üç koşulundan biridir. 

İşçinin işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışma koşulunu sağlayıp sağlamadığı işe giriş ve çıkış bildirgelerine bakılarak belirlenir. Ancak işçinin SGK kâğıtlarına yansıtılmış olan sürelerden farklı olarak sigortasız çalışması varsa bir başka deyişle işi giriş ve işten çıkış bildirgeleri gerçeği yansıtmıyorsa, işçinin fiili olarak çalıştığı tarihler de kanıtlanması koşuluyla, kıdem süresinin belirlenmesinde dikkate alınacaktır. Fiili çalışma her türlü delille (tanık, e -posta, yazışma, fotoğraf v.s.) kanıtlanabilir.

Hangi İşlerde Çalışanlar Kıdem Tazminatı Alamaz?

Sorunun basit cevabı İş Kanunu’na tabi olarak çalışmayan kişilerin kıdem tazminatı alamayacağı şeklindedir. 

Aşağıdaki iş ve meslek grupları içerisinde yer alan kişilerin yaptığı çalışma, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 4/1 maddesi gereğince iş kanununa tabi sayılmadığı için, bu kişiler kıdem tazminatı alamazlar. 

• Hava ve deniz taşıma işlerinde çalışanlar
• 50’den az (50 dahil) işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar
• Aile ekonomisi kapsamında kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri
• Bir ailenin üyeleri ve üçüncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar,
• Ev hizmetlerinde çalışanlar
• Çıraklar
• Sporcular
• Rehabilite edilenler,
• Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar.

Kıdem Tazminatına Hak Kazanılmayan Haller Nelerdir?

İş Kanunu kapsamında olmak kıdem tazminatına hak kazanmak için tek koşul değildir. İş akdi, kıdem tazminatına hak kazandırmayan bir sebeple özellikle işveren tarafından 4857 Sayılı İş Kanunu’nun “Ahlak Ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller Ve Benzerleri” başlıklı 25/II maddesi kapsamına giren bir sebeple sona erdirilmemiş olmalıdır. İş akdinin işveren tarafından feshedilmesi durumunda, bir yıldan fazla kıdemi olan işçiyi kıdem tazminatı hakkından yoksun bırakan tek durum, feshin işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle İş Kanunu 2. Maddesinin II. bendi uyarınca haklı sebeple yapılmasıdır. Elbette sebebin haklı olup olmadığını görülecek olan davada mahkeme değerlendirecektir.  

            Kıdem tazminatına hak kazandırmayan halleri şu şekilde sırlayabiliriz. 

1) İş akdinin işveren tarafından, İş Kanunu’nun 25/1-II numaralı bendinde belirtilen hallerden biri ile sonlandırılması: 

a) İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması. 

b) İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması. 

c) İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması. 

d) İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.  

e) İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.

f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi. 

g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi. 

h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. 

ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.

2) İş akdinin feshinde işçi ile işverenin kıdem tazminatı ödenmeyeceğine dair anlaşması veya işçinin kıdem tazminatı hakkından feragat etmesi kıdem tazminatına hak kazandırmaz.

3) İşyeri ya da hizmet akdinin 3. Kişilere devri, fesih anlamına gelmediğinden kıdem tazminatı hakkı doğurmaz. 

4) İşçinin, kanunla düzenlenen ve kıdem tazminatı hakkı doğuran, kadın işçinin evlenmesi, emeklilik, erkek işçinin askerliği, yaş dışı emeklilik koşullarını sağlama sebepleri dışında kalan işverenden kaynaklanmayan kişisel nedenlerle (örneğin daha iyi bir iş bulması) istifa etmesi kıdem tazminatına hak kazandırmaz.

5) İşçinin iş akdini haklı olmayan bir sebeple sona erdirmesi kıdem tazminatına hak kazandırmaz. Bunun en sık rastlanan örneği işverenin, yasadan veya emredici düzenlemelere aykırı olmayan sözleşme hükümlerinden kaynaklanan, haklarını kullanması ile yönetim hakkı sınırları içinde kalan işyeri uygulamalarına gitmesinin işçi tarafından feshe gerekçe yapılmasıdır. 

Kıdem Tazminatı Sık Sorulan Sorular

✅ Kıdem Tazminatı Ne Kadardır? Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı, işçinin çalıştığı her tam yıl için 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Bu ücrete yol, yemek, prim gibi düzenli ödemeler de dâhil edilir. Hesaplama yapılırken çalışılan süre tam yıl değilse, kıdem tazminatı oranlı şekilde belirlenir. Tavan ücret sınırı ise her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanır.

✅ Kıdem Tazminatı Hesaplama Formülü Nedir?

Basit bir formülle kıdem tazminatını hesaplamak mümkündür:
(Brüt – giydirilmiş  ücret x çalışılan yıl) + (orantılı kıdem) = Kıdem tazminatı tutarı
Örnek: Brüt – giydirilmiş maaşı 20.000 TL olan bir işçi 5 yıl 6 ay çalışmışsa:
20.000 TL x 5 = 100.000 TL
20.000 / 12 x 6 = 10.000 TL
Toplam: 110.000 TL kıdem tazminatı alabilir.

✅ Kıdem Tazminatında Zamanaşımı Süresi Kaç Yıldır?

Kıdem tazminatına ilişkin alacaklarda zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu süre, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. Bu sürede dava açılmadığı takdirde hak zamanaşımına uğrar ve tazminat talep edilemez. Bu nedenle hak kaybına uğramamak için zamanaşımı sürelerine dikkat etmek önerilir.

✅ Kıdem Tazminatı Alacağında Faiz Uygulaması

Kıdem tazminatında faiz, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Faiz türü mevduata uygulanan en yüksek banka faizidir.

✅ Kıdem Tazminatı Davası Nasıl Açılır?

İşçi, arabuluculuk başvurusu yaptıktan sonra anlaşma sağlanamazsa iş mahkemesinde kıdem tazminatı davası açabilir. Dilekçede fesih tarihi, kıdem süresi, tazminat miktarı ve diğer işçilik alacakları belirtilmelidir. Dava sürecinde tanık, bordro, SGK hizmet dökümü gibi deliller sunulabilir.

✅ Haklı Nedenle Fesih ve Kıdem Tazminatı

İş Kanunu m. 24 gereği, işçinin sağlık, ahlak veya iyi niyet kurallarına aykırılık gibi nedenlerle haklı olarak iş akdini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanması mümkündür. İşverenin ücretleri ödememesi veya eksik ödemesi, eşit davranma yükümlülüğüne aykırı hareket etmesi, mobbing, fazla mesaiye zorlama gibi durumlar da bu kapsama girer.

✅ Kıdem Tazminatında Arabuluculuk Süreci

1 Ocak 2018’den itibaren kıdem tazminatı taleplerinde arabuluculuk zorunludur. İşçi önce Arabuluculuk Bürosuna başvurmalı, anlaşma sağlanamazsa mahkeme yoluna gidebilir. Arabuluculuk tutanağı dava için ön koşuldur ve eksikliği davanın reddine yol açar.

✅ Kıdem Tazminatı Alınmazsa Ne Yapılmalı?

İşveren kıdem tazminatını ödemezse, önce yazılı ihtar çekilmeli, ardından arabuluculuk başvurusu yapılmalıdır. Sonuç alınamazsa iş mahkemesinde dava açmak gerekir. Avukat desteğiyle bu süreç daha sağlıklı yürütülür.

✅ Emekli Olan İşçinin Kıdem Tazminatı Hakkı

İşçi emekli olması nedeniyle işten ayrıldığında kıdem tazminatına hak kazanır. Emeklilik dilekçesi ve SGK’dan alınacak yazı ile iş akdi feshedilmelidir. Bu durumda, geçmişe dönük tüm hizmet süresi üzerinden tazminat hesaplanır.

✅ Ölüm Halinde Kıdem Tazminatı Kimlere Ödenir?

İşçinin ölümü hâlinde kıdem tazminatı, mirasçılara ödenir. Bu hak, Medeni Kanun’daki miras hükümleri çerçevesinde eş, çocuklar veya yasal mirasçılara geçer. İşverenin bu ödemeyi yapmaması hâlinde mirasçılar dava açabilir.

Kıdem Tazminatı Nedir? Şartları Nelerdir?