Patent Hakkına Tecavüz Suç mu? Ceza Yaptırımı Var mı?

Avukat Hüseyin Demirbaş

Patent ve faydalı model hakları, bir buluş sahibine tanınan tekel niteliğindeki sınai mülkiyet haklarındandır. Ancak bu hakların ihlal edilmesi durumunda, ceza hukuku açısından yaptırım uygulanıp uygulanamayacağı konusu özellikle uygulayıcılar ve hak sahipleri açısından büyük önem taşımaktadır. Peki, patent hakkının ihlali suç mudur? Patent hakkını ihlal eden kişi hakkında ceza davası açılabilir mi? Ayrıntılı olarak inceliyoruz.

🧾 Geniş Özet

2009 yılı öncesinde, 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK ` nın 71/A maddesinde yazılı patent ve faydalı model haklarının ihlali niteliğindeki fiilleri işleyenler hakkında, patent hakkı sahibinin Cumhuriyet Savcılığına şikâyette bulunması sonucunda, savcılık tarafından iddianame düzenlenerek kamu davası açılmaktaydı. 

Anayasa Mahkemesinin, KHK ile suç tanımlanamayacağı gerekçesiyle ilgili KHK hükümlerini iptal etmesi üzerine yasa koyucu, 22/06/2004 kabul tarihli, 5194 Sayılı Kanunun 2. Maddesi ile 551 Sayılı KHK ` nın 71/A maddesini değiştirmek suretiyle bu boşluğu doldurmaya çalışmış ise de  10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile 551 Sayılı KHK yürürlükten kaldırılmış, öte yandan patent ve faydalı model  için herhangi bir ceza hükmü de düzenlenmemiştir.

👉 Bugün itibariyle, patent ve faydalı model hakkı ihlallerinde cezai yaptırım söz konusu değildir.

⚖️ 551 Sayılı KHK Döneminde Patent Hakkına Ceza Yaptırımı

2009 yılı öncesinde yürürlükte olan 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK’nın 71/A maddesi;

“Patent veya faydalı model hakkına tecavüz eden kişi, hak sahibinin şikâyeti üzerine kamu davası ile cezalandırılır” hükmünü içermekteydi.

Bu düzenleme kapsamında patent hakkını ihlal eden kişi hakkında Cumhuriyet Savcılığı’na yapılan şikâyet üzerine ceza soruşturması başlatılabiliyor, kamu davası açılarak ceza verilmesi sağlanabiliyordu. Bu durum, patent sahiplerine hukuki korumaya ek olarak cezaî koruma da sağlıyordu.

🛑 Anayasa Mahkemesi Kararı ve Ceza Normlarının İptali

Ancak Anayasa Mahkemesi, KHK ile suç ve ceza tanımlanamayacağı gerekçesiyle 551 sayılı KHK’nın 71/A maddesini iptal etti. Zira Türk Anayasası’na göre, suç ve ceza ancak kanunla belirlenebilir (Anayasa m. 38). Bu iptal, patent hakkına yönelik cezai yaptırımların dayanağını ortadan kaldırdı.

📌 Anayasa Mahkemesi’nin Gerekçeli Kararında Öne Çıkan Noktalar Şunlardı:

✅ Suç ve ceza yalnızca KANUNLA konulabilir

Anayasa Mahkemesi, KHK ile suç ve ceza öngörülemeyeceğini belirtmiştir. Zira bir kanun hükmünde kararname, şeklen yasa gücünde olsa da TBMM’nin doğrudan yasama sürecinden geçmemiştir. Bu nedenle cezai hüküm doğuracak bir düzenleme yapması Anayasa’ya aykırıdır.

✅ Ceza hukuku açısından açıklık ve öngörülebilirlik ilkesi

Ceza normlarının belirli, açık ve öngörülebilir olması gerekir. 551 sayılı KHK’nın 71/A maddesinde yer alan bazı kavramlar (“tecavüz”, “benzerlik”, “taklit” gibi) muğlak ve yoruma açık bulunmuş; bu da hukuki belirlilik ilkesine aykırı görülmüştür.

✅KHK’lerin denetimi ve hukuki güvenlik ilkesi

Mahkeme, ceza hükümleri içeren normların sadece parlamento eliyle, demokratik meşruiyetle kabul edilen kanunlarla düzenlenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu da yasama yetkisinin devredilemezliği ilkesine dayanmaktadır.

📜 5194 Sayılı Kanun ile Geçici Çözüm

Kanun koyucu, ortaya çıkan bu boşluğu doldurmak amacıyla 22.06.2004 tarihli ve 5194 Sayılı Kanun’un 2. maddesi ile 551 Sayılı KHK’da değişikliğe gitti. Ancak bu düzenleme de Anayasa Mahkemesi’nin esaslı eleştirilerini bertaraf etmeye yetmedi.

Bu defa, 551 sayılı KHK’nın 71/A maddesinde yer alan ceza hükümleri,  5194 sayılı Kanun’la aynı içerikte, bir kez daha yürürlüğe konmuştu ama küçük bir farkla bu sefer bir KHK ile değil yasa hükmüyle.

❗ Ancak Bu Değişiklik de Yeterli Görülmedi

Her ne kadar bu sefer cezai hükümler bir kanunla getirilmiş olsa da, 551 sayılı metin halen bir Kanun Hükmünde Kararname (KHK) idi.

Yani:

• İçeriği hâlâ bir KHK’nın uzantısıydı,
• Temel hak ve özgürlüklerle ilgili cezai hükümler, doğrudan bir kanun çatısı altında değil, KHK’nın gölgesinde düzenlenmişti.

📌 Anayasa Mahkemesi, bu tür düzenlemeleri sadece şeklen kanun saymakla yetinmemekte, demokratik meşruiyet ve yasama sürecinin gerçekten işletilip işletilmediğini de dikkate almaktadır.

Bu nedenle Anayasa Mahkemesi, 551 sayılı KHK’nın cezai hükümlerinin iptal gerekçelerini 5194 sayılı Kanun’la getirilen düzenlemenin de gideremediğini belirtmiş ve sonraki kararlarında aynı gerekçeleri sürdürmüştür.

📘 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu Dönemi: Ceza Hükmü Yok

10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ile birlikte 551 sayılı KHK tamamen yürürlükten kaldırıldı. Yeni yasa, patent ve faydalı model korumasına ilişkin birçok yenilik getirmiştir; ancak dikkat çeken husus, artık patent hakkının ihlaliyle ilgili herhangi bir ceza yaptırımına yer verilmemesidir.

Bugün itibariyle, patent veya faydalı model hakkına tecavüz eden kişilere karşı cezai bir müeyyide uygulanması mümkün değildir.

📚 Hukuki Koruma Devam Ediyor

Her ne kadar cezai yaptırımlar kaldırılmış olsa da, patent hakkı sahibinin hukuki yollara başvurma hakkı hâlâ mevcuttur. 6769 sayılı SMK’ da öngörülen düzenlemelere göre, patent hakkının ihlali halinde;

• Tecavüzün durdurulması,
• Maddi ve manevi tazminat davası,
• Ürünlerin toplatılması ve imhası,
• Mahkemeden ihtiyati tedbir kararı alınması gibi
  haklar kullanılabilir.

🧑‍⚖️ Sonuç: Patent Hakkı İhlalinde Ceza Yok, Hukuki Yaptırım Var

✔️ Güncel mevzuata göre, patent hakkına tecavüz ceza hukuku bakımından suç teşkil etmemektedir.
✔️ Ancak patent hakkı ihlal edilen kişi, sivil hukuk yollarını kullanarak tazminat ve tedbir talep edebilir.

📍 Danışma için:
Demirbaş Hukuk Bürosu

Patent Hakkına Tecavüz Hallerinde Cezai Yaptırım Söz Konusu Mu