Yazar: Avukat Hüseyin Demirbaş, Bursa

Cebri İcra Kavramı 

İcra takibi veya cebri icra, bir alacaklının alacağını elde edebilmesi için, kamu gücüyle belirli bir kanuni prosedür takip edilerek borçlunun mal varlıklarına yasal olarak el konulması anlamına gelir. Türk hukuk uygulamasında icra takibi bir alacağın tahsili için alacaklının talebi üzerine yetkili icra dairesinin borçlunun mal varlığını haczetmesini ve durumun gereklerine göre açık artırma ile satışa çıkarmasını ifade eder.  

Cebri icra veya icra takibi, genellikle alacaklının, borçlunun anlaşmalara uymaması ve ödeme yapmaması durumunda başvurduğu bir hukuk yolu olarak kullanılır.

Cebri İcra Ne Zaman Gündeme Gelir?

Cebri icra, alacaklının rızaya dayalı yollarla alacağını tahsil edememesi halinde başvurabileceği en etkili ve yaptırım gücü en yüksek hukuki yoldur. Ancak her alacak için doğrudan cebri icraya başvurulması mümkün değildir; bazı koşulların gerçekleşmesi gerekir.  Borçlunun borcunu vadesinde ödememesi gibi hallerde icra takibi gündeme gelir.

İcra Takip Türleri Nelerdir?

İcra takibi, alacağın türüne ve eldeki belgelerin niteliğine göre farklı yollarla başlatılabilir. Türk İcra ve İflas Hukuku’nda başlıca icra takip türleri şunlardır:

✅ İlamsız Takip

Herhangi bir mahkeme kararı olmadan, sadece alacaklının beyanı ile başlatılabilen en yaygın takip yoludur. Genellikle bir borç ilişkisine dayalı, adi bir belgeye dayanan veya her hangi bir belgeye bağlanmamış ya da mahkemeye taşınmamış alacaklarda kullanılır.

✅ İlamsız Takip (Kambiyo Senetlerine Mahsus)

Çek, bono ve poliçe gibi kambiyo senetlerine dayalı alacaklar için başvurulan özel bir takip yoludur. Bu takip türünde süreler daha kısadır ve borçlunun itiraz hakkı sınırlıdır.

✅ İlâmlı Takip

Kesinleşmiş bir mahkeme kararı (ilâm), hakem kararı, icra edilebilirlik şerhi verilmiş arabuluculuk anlaşma tutanağı  veya mahkemece onaylanmış sulh protokolüne dayanan alacaklar için başlatılan icra yoludur. Borçlunun itiraz hakkı yoktur, sadece şikâyet veya icranın geri bırakılması talep edebilir.

✅ Tahliye ve Teslim Talepli Takip

Kiralanan taşınmazların tahliyesi veya teslimi amacıyla yürütülen takip türüdür. Özellikle kira alacaklarına dayalı tahliye işlemleri için kullanılır ve hem ilâmlı hem de ilamsız yolla yapılabilir.

İtiraz ve Şikâyet Hakkı

İcra takibi sürecinde borçlunun en temel haklarından biri itiraz hakkıdır. İlamsız takipte borçlu,  kendisine tebliğ edilen ödeme emrine karşı tebliğden itibaren 7 gün içinde icra dairesine yazılı olarak itiraz edebilir. Bu itiraz, takibin durmasına yol açar ve alacaklının icra işlemlerine devam edebilmesi için mahkemeden “itirazın kaldırılması” ya da “itirazın iptali” yoluna gitmesi gerekir.

İtiraz, borcun tamamına, bir kısmına veya sadece faize ya da diğer unsurlara yönelik olabilir. Süresinde ve usulüne uygun yapılan bir itiraz, icra takibini geçici olarak durdurur.

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile ilamsız takipte ödeme emrine itiraz sınırlı sebeplere dayalı olarak yapılabilir. İlamlı takipte icra emrine itiraz mümkün değildir.   

Diğer yandan, hem borçlu hem de alacaklı icra dairesinin işlemlerine karşı şikâyet hakkına sahiptir. Şikâyet, işlemden haberdar olunmasından itibaren 7 gün içinde (bazen süreye  tabi olmaksızın) icra mahkemesine yapılmalıdır. Bu yolla işlemin usulsüz olduğu ya da yasal dayanaktan yoksun olduğu ileri sürülebilir.

Bu haklar, icra hukukunda taraflar arasındaki dengeyi sağlamak ve keyfi uygulamaların önüne geçmek açısından büyük önem taşır.

Cebri İcra Süreci ve Yasal Dayanak 

Cebri icra veya icra takibi süreci, her ülkenin kendi yasal düzenlemelerine tabidir. Ülkemizde bu alanı düzenleyen temel yasa 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’dur. İcra takipleri ve genel olarak cebri icra süreci İcra ve İflas Kanunu başta olmak üzere ilgili yasal düzenlemelere ve mahkeme karalarına uygun olarak sürdürülür.

Cebri icra veya icra takibi sürecinde, ödenmeyen bir borcun tahsili amaçlandığından alacaklıdan borcun varlığını ve miktarını usulüne uygun bir belge veya bir mahkeme kararıyla ispat etmesi beklenir.  

Haczedilebilen Mal Varlığı Unsurları 

Cebri icra veya icra takip işlemleri, yetkili icra veya iflas daireleri ile icra mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu süreçte, yasal bazı sınırlamalara tabi olmak üzere borçlunun ekonomik değeri olan her türlü malına el konulabilir. Bu kapsamda nakit varlıkları, taşınır veya taşınmaz malları, üçüncü kişiler nezdindeki ekonomik değeri olan hak ve alacakları haczedilebilir, taşınmaz veya taşınmaz mallar açık artırma ile satılabilir. Elde edilen para, borca karşılık alacaklıya ödenerek alacağın tahsili ve borcun sona ermesi sağlanır.

İcra Takibi (Cebri İcra) Aşamaları

İcra Takibi de denilen cebri icra süreci alacaklının yetkili icra dairesine yaptığı bir müracaatla başlar ve genellikler şu aşamaları içerir.

Takip Talebi: Alacaklı, alacağını tahsil etmek için yetkili icra müdürlüğüne başvurarak icra takibi başlatmak için bir talepte bulunur. Bu başvuruda gerekli formların doldurularak gerekli belgelerin eklenmesiyle yapılmalıdır. Bu başvuru günümüzde artık UYAP sistemi üzerinden elektronik olarak yapılmaktadır.