🧾 Faydalı Modelin Hükümsüzlüğü Davası | Şartları, Usulü ve Dava Süreci

Faydalı model, teknik yeniliği olan buluşların patent kadar karmaşık bir süreçten geçmeden tescillenmesini sağlayan hızlı ve ekonomik bir koruma yoludur. Ancak tescil, mutlak ve tartışılmaz nitelikte değildir. Bazı durumlarda faydalı model tescili hükümsüzlük davası yoluyla tamamen geçersiz sayılabilir.

Peki bir faydalı model ne zaman hükümsüz olur? Hangi sebeplerle iptal davası açılabilir? İşte detaylar…

📘 6769 Sayılı Kanun’a Göre Faydalı Modelin Hükümsüzlük Sebepleri

Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 144. maddesi gereğince aşağıdaki durumlarda mahkeme kararıyla faydalı model hükümsüz kılınabilir:

1. Yenilik şartının sağlanmaması:
   Faydalı model, başvuru tarihinden önce kamuya sunulmuşsa veya aynısı zaten biliniyorsa yenilik şartı ortadan kalkar.
2. Konu olarak koruma dışında kalması:
   Keşifler, bilimsel teoriler, matematiksel yöntemler, bilgisayar yazılımları vb. faydalı model korumasına uygun değildir.
3. Buluş niteliği taşımaması:
   Faydalı model, sadece teknik bir yenilik değil aynı zamanda belirli bir teknik problemi çözmeli ve uygulanabilir olmalıdır.
4. Sanayiye uygulanabilirlikten yoksun olması:
   Buluşun sanayiye uygulanabilir olmaması durumunda da hükümsüzlük söz konusudur.
5. Başvuru sahibinin hak sahibi olmaması:
   Faydalı model başkası adına haksız yere tescil ettirildiyse, gerçek hak sahibi hükümsüzlük davası açabilir.

❌ Faydalı Modelin Hükümsüzlüğü Davası Nedir? | Geçerlilik Sorunları ve Hukuki Süreç

Faydalı model, teknik yenilik içeren ve sanayiye uygulanabilir buluşların daha hızlı ve ekonomik şekilde koruma altına alınmasını sağlayan önemli bir fikrî mülkiyet aracıdır. Ancak her faydalı model tescili, geçerli bir hak doğurmaz. Bazı durumlarda, faydalı model belgesi hükümsüzlük davası ile geçersiz sayılabilir.

Bu yazımızda, faydalı modelin hükümsüzlüğü davası nedir, hangi hallerde açılır, kimler bu davayı açabilir ve süreç nasıl işler? sorularını yanıtlıyoruz.

🧾 Hükümsüzlük Davasını Kimler Açabilir?

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre bir faydalı model belgesinin hükümsüzlüğü, sadece belge sahibi değil, belgeden olumsuz etkilenebilecek tüm gerçek veya tüzel kişiler tarafından talep edilebilir. Bu hak, kamu yararının korunması ve rekabetin sağlıklı işlemesi açısından oldukça geniş bir şekilde tanımlanmıştır.

🔹 1. Rakip Firmalar

Faydalı model konusu ürünün benzerini üreten, ithal eden veya pazarlayan firmalar, tescilli belgenin varlığı sebebiyle pazar payı kaybına uğrayabilir veya dava tehdidi altına girebilir. Bu gibi durumlarda, rakip firma, faydalı modelin teknik kriterleri taşımadığını ileri sürerek hükümsüzlük davası açabilir.

Örnek: Ürününü geliştirmek isteyen bir firma, rakibinin haksız yere faydalı model tescili aldığını düşündüğünde, piyasaya girebilmek için bu belgeyi hükümsüz kılmak zorundadır.

🔹 2. Gerçek Hak Sahipleri

Buluşu fiilen geliştiren ancak belgeyi kendi adına tescil ettirmemiş kişi veya kurumlar, hak sahipliği iddiası ile hükümsüzlük davası açabilir. Bu genellikle çalışan-buluş ilişkilerinde, ortak geliştirmelerde ya da haksız tescil durumlarında ortaya çıkar.

Örnek: Bir işçi, geliştirdiği mekanizmanın işveren tarafından izinsiz şekilde faydalı model olarak tescil edildiğini ileri sürerek hükümsüzlük talebinde bulunabilir.

🔹 3. Sektörde Menfaati Olan Diğer Gerçek ve Tüzel Kişiler

Doğrudan rekabet etmese bile, tescilli faydalı model nedeniyle iş faaliyetleri engellenen veya teknik alandaki gelişimi sınırlandırılan kişiler de dava açabilir. Bu durum özellikle tedarik zinciri içinde yer alan veya benzer alanlarda çalışan kişi ve kurumlar için geçerlidir.

Örnek: Faydalı modelin bir parçasını üreten alt yüklenici, bu belge yüzünden üretim kısıtlaması yaşarsa hükümsüzlük talep edebilir.

🔹 4. Kamu Kurum ve Kuruluşları

Kamu düzeninin veya halk sağlığının korunması amacıyla yetkili kamu kurumları da dava açma hakkına sahiptir. Bu, özellikle tarım, ilaç, gıda ve çevre gibi stratejik alanlarda ortaya çıkabilir.

Örnek: Çevreye zararlı bir buluşun, faydalı model olarak haksız yere tescil edilmesi hâlinde, ilgili bakanlık veya kamu otoritesi kamu yararına dava açabilir.

💡 Not:

Faydalı modelin hükümsüzlüğü davası “belge sahibi dışında herkes” tarafından değil; “belge sahibinin hakkı yüzünden doğrudan veya dolaylı olarak menfaati zedelenen” kişiler tarafından açılabilir. Bu bağlamda, soyut ya da keyfi gerekçelerle hükümsüzlük davası açılamaz; menfaatin açık ve somut şekilde ortaya konulması gerekir.

📍 Nerede ve Hangi Sürede Açılır?

• Görevli Mahkeme: Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri
• Yetkili Mahkeme: Faydalı model sahibinin yerleşim yeri mahkemesi
• Zamanaşımı: Hükümsüzlük davaları için mutlak süre sınırı yoktur; belge süresi boyunca her zaman açılabilir.

⚙️ Dava Sürecinde Neler Olur?

1. Mahkemeye hükümsüzlük talepli dilekçe verilir.
2. Teknik yönden bilirkişi incelemesi yapılır.
3. Yenilik, buluş niteliği ve uygulanabilirlik kriterleri incelenir.
4. Türk Patent ve Marka Kurumu’ndan tescil dosyası gibi belgeler istenir.
5. Hükümsüzlük kararı verilirse, belge geçmişe dönük olarak hükümsüz sayılır.

⚖️ Yargıtay 11. Hukuk Dairesi – 2012/21043 Karar Sayılı İlâmın Analizi

Konu: Faydalı Modelin Hükümsüzlüğü ve Tazminat Talebinin Reddi

📝 Davanın Özeti:

• Davacı (asil dava) taraf, kendisine ait TR 1998/00918 Y numaralı faydalı model belgesi kapsamında tescilli olan “amortisörlü sandık mekanizması” ürününün davalı tarafından izinsiz üretildiğini ve satıldığını ileri sürerek maddi ve manevi tazminat talep etmiştir.
• Davalı taraf (birleşen dosya davacısı) ise ürünlerinin davacının faydalı modeliyle aynı olmadığını savunmuş ve karşı dava açarak söz konusu faydalı modelin yenilik taşımadığını, dolayısıyla hükümsüz sayılması gerektiğini ileri sürmüştür.

🏛️ Mahkemenin Tespitleri ve Kararı:

• Davacı adına tescilli olan TR 1998/00918 Y numaralı faydalı modelin, İstanbul 1. Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi tarafından hükümsüz kılındığı ve bu kararın 17.01.2011 tarihinde kesinleştiği belirlenmiştir.
• Faydalı model hükümsüz hale geldiği için:
  • Birleşen dava yönünden: konusu kalmadığı gerekçesiyle “karar verilmesine yer olmadığına”,
  • Esas dava yönünden (tazminat talebi): hükümsüzlük kararının geriye etkili sonuç doğurduğu, dolayısıyla davacının tescilli belgeye dayalı hukuki koruma hakkı kalmadığı ve tazminat talebi koşullarının oluşmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.

🔍 Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin Değerlendirmesi:

• Yargıtay, ilk derece mahkemesinin kararını isabetli bulmuş, dosyada usul ve yasaya aykırı bir yön tespit etmemiştir.
• Davacı vekilinin tüm temyiz itirazları reddedilmiş ve karar oybirliğiyle onanmıştır.

⚖️ Hukuki Değerlendirme ve Sonuç:

1. Faydalı model belgesi hükümsüz kılındığında, tıpkı hiç tescil edilmemiş gibi işlem görür. Bu durumda, tescile dayalı tazminat ya da haksız fiil iddiaları dayanaksız hale gelir.
2. Mahkeme ve Yargıtay, geri etkili hükümsüzlük ilkesini doğru uygulamıştır. Yani, belge başlangıçtan itibaren geçersiz sayıldığından, hak sahibi sıfatı da geçmişe dönük olarak düşer.
3. Yenilik şartını taşımayan faydalı modellerin teknik olarak kolaylıkla hükümsüz kılınabileceği bu dosyada bir kez daha teyit edilmiştir.
4. Davacı vekilinin manevi ve maddi tazminat talebi, belgenin yok hükmünde olması nedeniyle hukuki zeminden yoksun kalmıştır.

📌 Bu Karardan Çıkarılabilecek Hukuki Sonuçlar:

• Faydalı modele dayanarak hak iddia etmeden önce, belgenin geçerliliği ve yenilik kriterinin iyi analiz edilmesi gerekir.
• Faydalı model koruması tescil ile başlasa bile, hükümsüzlük riski daima vardır.
• Karar, faydalı model hükümsüzlüğü durumunda tazminat taleplerinin hukuki temelini ortadan kaldırdığı yönünde önemli bir içtihattır.

🧑‍⚖️ Demirbaş Hukuk Bürosu’na Sorun

Bursa merkezli Demirbaş Hukuk Bürosu, faydalı model ve hükümsüzlük davaları alanında müvekkillerine kapsamlı avukatlık hizmeti sunmaktadır.

• Faydalı model konusunda danışmanlık
• Hükümsüzlük davası takibi
• Faydalı model hakkının ihlalinden doğan hukuki süreçleri hakkında danışmanlık ve dava yönetimi
• Bilirkişi ve mahkeme süreci yönetimi

🔹 Faydalı model alanında web sayfamızdaki diğer kaynakları incelemek için tıklayınız.

❓ Faydalı Model Hükümsüzlük Davası Sık Sorulan Sorular

Faydalı model ile patent arasındaki fark nedir?
➡️ Faydalı modelde araştırma raporu gerekmez, süreç daha kısa ve ekonomiktir. Ancak buluşun teknik düzeyi daha basit olmalıdır.

Hükümsüzlük davasını kim açabilir?
➡️ Faydalı modelin geçersiz olduğunu iddia eden herkes, bu konuda dava açma hakkına sahiptir.

Mahkeme kararıyla hükümsüzlük gerçekleştiğinde sonuç ne olur?
➡️ Faydalı model baştan itibaren geçersiz kabul edilir; hak sahipliği sona erer, tescil düşer.

Faydalı model belgesi iptal edilirse geçmişteki kullanımlar etkilenir mi?
➡️ Hükümsüzlük kararı geçmişe etkili olduğu için, belgede dayalı yapılan işlemler de geçersiz sayılır.

Faydalı model ile patent arasındaki fark nedir?
➡️ Faydalı modelde araştırma raporu gerekmez, koruma süresi daha kısadır, başvuru süreci daha hızlıdır.

Hükümsüzlük kararı geçmişe etkili mi olur?
➡️ Evet. Belge sanki hiç verilmemiş gibi geçmişe dönük olarak geçersiz sayılır.

Aynı anda hem tescil iptali hem tazminat davası açılabilir mi?
➡️ Evet. Haksız tescilden zarar gören kişi maddi/manevi tazminat da talep edebilir.

Faydalı model koruma süresi kaç yıldır?
➡️ Faydalı model belgesi Türkiye’de 10 yıl süreyle geçerlidir ve uzatılamaz.

Kararın Tam Metni: Faydalı Modelin Hükümsüzlüğü Davası

YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ

ESAS NO : 2011/14432

KARAR NO : 2012/21043

Y A R G I T A Y İ L A M I

MAHKEMESİ: BURSA 3. ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ

TARİHİ: 28/07/2011 NUMARASI : 2005/182-2011/289

ASIL DAVADA DAVACI -BİRLEŞEN DAVADA DAVALI : ……………….. VEKİLİ: AV. ………… ASIL DAVADA DAVALI -BİRLEŞEN DAVADA DAVACI : …………….

VEKİLİ: AV. HÜSEYİN DEMİRBAŞ

BİRLEŞEN DAVA : BURSA 3. ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ 2005/6432 ESAS

Taraflar arasında görülen davada Bursa 3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nce verilen 28/07/2011 tarih ve 2005/182-2011/289 sayılı kararın Yargıtay’ca incelenmesi davacı birleşen davada davalı vekili tarafından istenmiş ve temyiz dilekçesinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla, dava dosyası için Tetkik Hakimi………..tarafından düzenlenen rapor dinlendikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, layihalar, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup, incelendikten sonra işin gereği görüşülüp, düşünüldü: Davacı- birleşen dosya davalı vekili, müvekkilinin tescil ettirmiş olup halen fiilen üretimine devam ettiği ‘amortisörlü sandık mekanizması’ ürünlerinin davalı-birleşen dosya davacısı tarafından üretilip satıldığını, durumun Bursa Asliye Ticaret Mahkemesinin 2004/640 D. İş nolu dosyası ile tespit edildiğini ileri sürerek 10.000.00 TL maddi ve 10.000.00 TL manevi tazminat olmak üzere 20.000.00 TL’nin ticari faizi ile birlikte davalıdan tahsilini talep ve dava etmiştir. Davalı-birleşen dosya davacı vekili, müvekkili ürünlerinin davacının tescilli faydalı modelinden farklı olduğunu savunarak davanın reddini savunmuş, birleşen dosya kapsamında karşı tarafın faydalı modelinin yenilik unsuru taşımadığını ileri sürerek hükümsüzlüğünü talep etmiştir. Mahkemece, iddia, savunma ve tüm dosya kapsamı uyarınca davacının ‘amortisörlü sandık mekanizması’ başlıklı buluş için 25.05.1998 tarihinden itibaren 10 yıl süre ile geçerli olan TR 1998/00918 Y nolu faydalı model belgesine sahip olduğu, İstanbul 1.FSHM’nın 2003/967 E. sayılı dosyasında, davacı adına tescilli olan ve buna göre üretim yapılan faydalı modelinin hükümsüzlüğü istemi ile dava dışı ……….tarafından dava ikame edildiği, dava konusu tescilli TR 1998 00918 Y numaralı faydalı model belgesinin hükümsüzlüğüne mahkemece karar verildiği ve kararın 17.01.2011 tarihinde kesinleştiği gerekçesiyle birleşen dava yönünden konusu kalmadığından karar verilmesine yer olmadığına; esas dosya bakımından ise hükümsüzlük kararının geriye etkili sonuç doğuracağı, davacının 551 sayılı KHK kapsamında bu belgeye ilişkin koruma altında olan bir hakkı kalmadığı, tazminat talebi bakımından davanın koşulları oluşmadığı gerekçesiyle esas davanın reddine karar verilmiştir. …/… 2 011/14432 2 012/21043 -2- Kararı, davacı-birleşen dosya davalı vekili temyiz etmiştir. Dava dosyası içerisindeki bilgi ve belgelere, mahkeme kararının gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, davacı-birleşen dosya davalı vekilinin tüm temyiz itirazları yerinde değildir. SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, davacı-birleşen dosya davalı vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA, aşağıda yazılı bakiye 23,90 TL temyiz ilam harcının temyiz edenden alınmasına, 17.12.2012 arihinde oybirliğiyle karar verildi. 

Faydalı Modelin Hükümsüzlüğü Davası