Ceza Davasında Uzlaşma

Ceza davasında uzlaşma, ceza yargılaması sırasında belirli suçlar bakımından şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenlerin görevlendirilen bağımsız bir uzlaştırmacı aracılığıyla anlaştırıldığı süreçtir.

Uzlaştırma, uzun süren birtakım yargısal faaliyetlere gerek kalmadan fail ve mağdurun anlaşmalarına imkân sağlar. Bu süreçte, suçun mağduru ve faili arasında anlaşma sağlanarak, mağdura yönelik zararın giderilmesi amaçlanır.

Uzlaşma sonucunda, ceza davasının düşürülmesi veya cezada indirim yapılması mümkün olabilir. Ancak uzlaşma, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar gibi belirli suçlarda uygulanamaz. Özel hukuk uyuşmazlıkları için arabuluculuk yöntemi kullanılır.

Uzlaşma, hukuki niteliği itibarıyla bir yargı işlemidir ve tarafların anlaşması sonucunda varılan anlaşma resmi bir belge ile kaydedilir. Uzlaşma, suçun işlenmesinden sonra suçun faillerinin, mağdurun maddi ve/veya manevi zararını gidermek suretiyle ceza almaktan kurtulmalarını sağlayıcı nitelikte bir ceza yargılaması hukuku kurumudur.

Uzlaşma, toplumsal barışın sağlanması ve mağdurların haklarının korunması amaçlarına hizmet eden önemli bir ceza yargılaması hukuku kurumudur.

Ceza Yargılamasında Uzlaşma Süreci Nasıl İşler?

Uzlaşma, ceza yargılaması sırasında belirli suçlar bakımından şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenlerin görevlendirilen bağımsız bir uzlaştırmacı aracılığıyla anlaştırıldığı süreçtir. Uzlaşma, uzun süren birtakım yargısal faaliyetlere gerek kalmadan fail ve mağdurun anlaşmalarına imkân sağlar. Bu süreçte, suçun mağduru ve faili arasında anlaşma sağlanarak, mağdura yönelik zararın giderilmesi amaçlanır.

Uzlaşma süreci, genellikle aşağıdaki adımları içerir:

Uzlaştırmacının Atanması: Uzlaştırma süreci, soruşturma makamının bir uzlaştırmacı atamasıyla başlar. Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Büro tarafından bağımsız ve tarafsız bir uzlaştırmacı atanır. Hâkimin davaya bakamayacağı haller ile reddi sebepleri, uzlaştırmacı yönünden de geçerlidir (CMK m. 253/10)

Tarafların Davet Edilmesi: Uzlaştırmacı, tarafları uzlaşma sürecine davet eder. Tarafların katılımı gönüllüdür. Uzlaştırma bürosu tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Şüphelinin, mağdurun veya suçtan zarar görenin reşit olmaması halinde, uzlaşma teklifi kanunî temsilcilerine yapılır. Uzlaştırmacı, uzlaşma teklifini açıklamalı tebligat veya istinabe yoluyla da yapabilir. (CMK m. 253/4)

Uzlaşma Teklifi:

Uzlaştırmacı veya taraflardan biri uzlaşma teklifi yapar. Bu teklif, suçun mağduru ve faili arasında anlaşma sağlanmasını hedefler. Uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, kişiye uzlaşmanın niteliği ve uzlaşmayı kabul veya reddetmenin hukukî sonuçları anlatılır (CMK m. 253/5). Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır (CMK m. 253/4)

Müzakere ve Anlaşma:

Taraflar, uzlaşma sürecinde müzakere eder ve anlaşmaya varmaya çalışır. Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Bunun doğal sonucu olarak uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz (CMK m. 253/20). Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi halinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır (CMK m. 253/13)

Sürecin Sonlandırılması:

Uzlaşma, tarafların iradesine dayalı bir süreçtir. Taraflar diledikleri zaman müzakerelere son verebilirler.

Uzlaştırmacı dosya kendisine tevdi edildikten sonra en geç otuz gün içerisinde süreci sonuçlandırmak zorundadır. Uzlaştırma bürosu bu süreyi her defasında yirmi günü geçmemek üzere en çok iki kere uzatabilir (CMK m. 253/12)

Uzlaşma görüşmeleri sonunda uzlaştırmacı, bir rapor hazırlayarak kendisine tevdi edilen belge örnekleriyle birlikte uzlaştırma bürosuna teslim eder.  Uzlaşmanın sağlanmış olması halinde, uzlaşmanın detayları raporda açıklanarak taraflar ile uzlaştırmacı tarafından imzalanır (CMK m. 253/15).

Uzlaştırma bürosu, uzlaştırma raporunu ve varsa yazılı anlaşmayı soruşturma dosyası ile soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısına gönderir. Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez (CMK m. 253/18) Ancak Uzlaşma sürecinin başarısızlıkla sonuçlanmasına rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler (CMK m. 253/16)

Uzlaşmanın Hukuki Sonuçları:

Uzlaşmanın hukuki sonuçları soruşturma veya kovuşturma aşamasında bulunulmasına ve anlaşma koşullarının yerine getirilme zamanına göre şöyledir.

Takipsizlik Kararı:

Uzlaştırma sürecinde anlaşmanın sağlanması ve şüphelinin anlaşmadaki edimini def’aten yerine getirmesi halinde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.

Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi:

Şüphelinin edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, kamu davası açılır (CMK m. 253/19).

Düşme Kararı Verilmesi:

Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, mahkemece, kovuşturma dosyası, uzlaştırma işlemlerinin yerine getirilmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir.

Uzlaştırma bürosunca başlatılan uzlaştırma sürecinde uzlaşmanın sağlanması halinde, mahkeme, uzlaşma sonucunda sanığın edimini defaten yerine getirmesi halinde, davanın düşmesine karar verir.

Hükmün Açıklanmasının Ertelenmesi Kararı Verilmesi:

Uzlaşma tutanağında anlaşılan edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi halinde; sanık hakkında, CMK m. 231 ‘de yazılı şartlar aranmaksızın, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir. Geri bırakma süresince zamanaşımı işlemez. Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar hüküm açıklanır.

Ceza Davasında Uzlaşmanın Avantajları Nedir?

Ceza davasında uzlaşmanın avantajları şunlardır:

Hızlı Çözüm:

Uzlaşma, uzun süren yargısal süreçlerden kaçınmayı sağlar ve hızlı bir çözüm sunar.

Mağdurun Haklarının Korunması: Mağdur, uzlaşma ile zararını giderme fırsatı bulur ve haklarını koruma imkânı elde eder.

Toplumsal Barış:

Uzlaşma, toplumsal barışın sağlanmasına katkıda bulunur ve suçun işlenmesiyle bozulan düzeni yeniden tesis eder.

Cezadan Kurtulma:

Uzlaşma sonucunda, failin ceza almasına yol açmayacak kararlar verilmektedir.

Dava Masraflarının Azaltılması:

Uzlaşma, dava masraflarını azaltır ve adli sürecin maliyetini düşürür.

Müzakerelerin Gizli Olması ve Delil Olarak Kullanılamaması:

Uzlaşma sürecinde müzakereler gizli olarak yürütülür. Yine uzlaştırma müzakereleri sırasında sarf edilen beyanlar, yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da hukuk davasında delil olarak kullanılamaz. Bu da tarafların güvende hissetmesine ve özgürce müzakere yürütmesine olanak sağlar.

Failin Pişmanlık Duygusu:

Uzlaşma, failin pişmanlık duymasını sağlar ve toplumda tekrar suç işlemesini engeller.

Uzlaşma, suçun mağduru ve faili arasında anlaşma sağlayarak, adli süreci hızlandırır ve toplumsal barışı destekler.

Ceza Davasında Uzlaşmanın Dezavantajları:

Uzlaşma genellikle tavsiye edilen bir ceza yargılaması kurumu olmakla birlikte bazı durumlarda özellikle mağdur taraf için dezavantajlı sonuçların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu sonuç genellikle uzlaşmanın iyi müzakere edilmemesinden kaynaklanır. Ceza davasında uzlaşmanın bazı dezavantajları şunlar olabilir:

Tazminat Talep Sorunları:

Uzlaşma sadece ceza davasını değil, ceza davasına konu olaydan kaynaklanan tazminat talepleri gibi özel hukuk davalarını da etkileme riski taşımaktaydı. Bu sonuç, Ceza Muhakemesi Kanunu m. 253/19 maddesinde yer alan suçtan zarar gören ile şüpheli veya sanık arasında uzlaşmanın sağlanması durumunda soruşturma konusu suç nedeni ile tazminat davası da açılamayacağına dair hükümden kaynaklanmaktaydı. Bu hüküm, iyi müzakere edilmemiş uzlaşma süreçlerinde mağdurun tazminat hakkının ortadan kalkmasına yol açtığı için öğretide eleştirilmiştir. Nihayet Anayasa Mahkemesinin 26/7/2023 Tarihli ve E: 2023/43, K: 2023/141 Sayılı Kararı ile Ceza Muhakemesi Kanununun 19. Maddesinin 19. Fıkrasında yer alan ” Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; …” ibaresi iptal edilmiştir. Bu iptal hükmü ile tazminat davası açma yasağı ortadan kalkmış olmakla birlikte iyi müzakere edilmemiş bir anlaşma her zaman yeni sorunlar çıkarmaya elverişlidir. Bu nedenle uzlaşma sürecinde CMK m. 253/5 maddesi hükmü titiz bir şekilde uygulanarak uzlaşma teklifinde bulunması halinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddedilmesinin hukuki sonuçları ayrıntılı ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde açıklanmalıdır.

Zarar görene, uzlaşmanın sağlanması halinde olası sonuçlarının tüm açıklığıyla anlatılması gerekir. Ayrıntılı bilgi için CMK kapsamında uzlaşmanın trafik kazası tazminat davasına etkilerini inceleyen https://demirbas.av.tr/trafik-kazasi-tazminat-davasi/ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Adaletin Sağlanmasının Engellemesi:

Uzlaşma, fail ile mağdur arasında yapılan bir anlaşma olduğundan, suçlu mahkumiyetten kurtulabilir ve suçun cezasız kalmasına neden olabilir. Bu durum, adaletin tam olarak sağlanmasını engelleyebilir ve suçluların cezalandırılmadan kurtulmasına yol açabilir.

Benzer Suçların Teşvik Edilmesi Riski:

Uzlaşma, suç işleyen kişilere suç işleme konusunda bir teşvik sağlayabilir. Eğer suç işlemek, uzlaşma yoluyla kolayca cezasız kalabilecek bir eylemse, bu durum benzer suçların teşvik edilmesine yol açabilir.

Mağdurun Haklarının İhmal Edilmesi:

Uzlaşma sürecinde, mağdurun hakları bazen ihmal edilebilir veya göz ardı edilebilir. Mağdurun ihtiyaçları, adalet talebi ve hakkaniyet genellikle dikkate alınmalıdır; ancak, uzlaşma sürecinde bu unsurlar bazen ikinci plana atılabilir.

Tekrar Suç İşleme Riski:

Uzlaşma sonrasında ceza davası düştüğü veya takipsizlik kararı verildiği için aynı veya benzer suçları tekrar işleme riski ortaya çıkabilir. Bu durum, toplumun güvenliğini tehlikeye atabilir ve suçların tekrarlanmasına neden olabilir.

Bu dezavantajlar, uzlaşmanın bazı durumlarda adaletin sağlanmasını engelleyebileceğini ve toplum güvenliğine zarar verebileceğini gösterir. Bu nedenle, ceza davalarında uzlaşma sürecinin dikkatlice değerlendirilmesi, bir ceza avukatının yardımından yararlanılması, açık ve titiz bir uzlaşma sürecinin yürütülmesi, adaletin sağlanması için dengeli bir yaklaşım benimsenmesi önemlidir.

Ceza Yargılamasında Hangi Suçlar Uzlaşmaya Tabidir?

Uzlaşma kapsamına giren suçlar, suçun mağduru ve faili arasında anlaşma sağlandığında devletin ceza soruşturması ya da kovuşturmasını sonlandırır. Bu sayede suç işlenmesi sebebiyle bozulan kamu düzeni yeniden tesis edilmiş olur. Uzlaşma kapsamına giren bazı suçlar şunlardır:

İcra ve iflas suçları

Hakaret suçu

Kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu

Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suçu

Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu

Kullanma hırsızlığı suçu

Taksirli iflas suçu

Kişilerin hatırasına hakaret suçu

Bu suçlar, uzlaşma kapsamında yer alır ve suçun mağduru tarafından şikayet edilmesi gerekmektedir.

Ceza Davasında Uzlaşmaya Tabi Olmayan Suçlar

Uzlaşma kapsamına girmeyen suçlar, genellikle kamu düzenini ciddi şekilde tehdit eden veya mağdurların haklarını ciddi şekilde ihlal eden suçlar olarak kabul edilir. Bu suçlar, genellikle kamu davası olarak adlandırılan ve mağdurların şikâyeti olmadan devletin takibi altında yürütülür. Bazı yaygın örnekler şunlardır:

Cinayet ve Kasten Adam Öldürme: Bir kişinin kasten öldürülmesi veya cinayet işlenmesi gibi ağır suçlar, uzlaşma kapsamına girmezler.

Cinsel Saldırı ve Tecavüz: Cinsel saldırı, tecavüz ve cinsel istismar gibi ciddi suçlar uzlaşma kapsamına girmez.

Basit Olmayan Kasten Yaralama: Bir kişinin kasten yaralanması veya ciddi şekilde zarar görmesi durumunda, mağdurun şikâyeti ve uzlaşma isteği dikkate alınmaz.

Yağma ve Hırsızlık: Mal varlığına karşı işlenen ciddi suçlar, genellikle uzlaşma kapsamına girmez ve kamu davası olarak takip edilir.

Uyuşturucu Suçları: Uyuşturucu ticareti ve kaçakçılığı gibi ciddi suçlar, genellikle kamu davası olarak yargılanır ve uzlaşma kapsamına girmez.

Terör Suçları: Terörizmle ilişkili suçlar, kamu güvenliğini ciddi şekilde tehdit ettiği için uzlaşma kapsamına girmezler.