İş Hukukunun Temel Kavramları (2025 Rehberi)

İş hukuku, çalışma hayatında işçi ile işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen özel bir hukuk dalıdır. Bu alanın temel kavramlarını doğru anlamak, hak ve yükümlülüklerin belirlenmesinde büyük önem taşır. Bu rehberde, işçi, işveren, işveren vekili ve stajyer kavramları; 4857 sayılı İş Kanunu ışığında açıklanmakta ve uygulamadaki yansımalarıyla birlikte ele alınmaktadır.

‍♂️ 1. İşçi Kimdir?

Yasal Tanım (4857 Sayılı İş Kanunu m.2)

“Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir.”

Temel Unsurlar:

• Gerçek kişi olmalıdır.
• Ücret karşılığında çalışmalıdır.
• Bir işverene bağımlı olarak iş görmelidir.

İşçinin temel yükümlülüğü iş görme borcudur. Bu çalışma ister fiziksel, ister zihinsel emekle yerine getirilsin, mutlaka bir iş sözleşmesine dayanmalı ve karşılığında ücret alınmalıdır.

⚠️ Kimler İşçi Sayılmaz?

• Cezaevlerinde hükümlü ya da tutuklu olarak kamu hizmetinde çalışanlar,
• Kendi hesabına bağımsız çalışanlar (örneğin serbest meslek sahipleri, esnaflar),
• Ücretsiz olarak gönüllü ya da hatır için çalışan kişiler.

2. Stajyer Kimdir?

Tanım:

Stajyer; mesleki bilgi ve deneyim edinmek, uygulama pratiği kazanmak amacıyla bir işyerinde geçici süreyle bulunan kişidir.

Hukuki Statüsü:

• Stajyerler, kural olarak işçi sayılmazlar.
• Ücret alsalar bile bu durum onlara İş Kanunu kapsamında hak sağlamaz.
• Stajyer çalıştırmak için, ilgili kişinin staj yapmasını zorunlu kılan bir mevzuat hükmü (örneğin okul yönetmeliği) bulunmalıdır.

⚠️ Uygulamadaki Risk:

Stajyer adı altında çalıştırılan kişilere;

• Düşük ücret verilmesi,
• Sosyal güvenlik yükümlülüklerinden kaçınılması gibi uygulamalar yasaya aykırıdır.

Stajyerler;

• İş Kanunu,
• Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu,
• Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında yer almazlar.
  Yalnızca İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı’ndan yararlanabilirler.

‍ 3. İşveren Kimdir?

Yasal Tanım (4857 Sayılı İş Kanunu m.2/1)

“İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir.”

İşveren Olabilecek Kurumlar:

• Şirketler (anonim, limited vb.)
• Dernekler, vakıflar
• Üniversiteler
• Belediyeler ve diğer kamu kurumları
• Kooperatifler, sendikalar

İşverenin Hak ve Yükümlülükleri:

• İşin organizasyonunu sağlama
• İşçiye talimat verme ve işi denetleme
• Ücret ödeme yükümlülüğü
• İşçiye karşı iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma

4. İşveren Vekili Nedir?

Yasal Tanım (4857 Sayılı İş Kanunu m.2/4)

“İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir.”

Kimler İşveren Vekilidir?

• Genel müdür ve yardımcıları
• İnsan kaynakları müdürü
• Muhasebe müdürü
• Üretim müdürü, atölye şefi, ustabaşı, formen

Bu kişiler;

• İşçilere emir ve talimat verme yetkisine sahiptir,
• İşverenin iradesini temsil eder ve yaptığı işlemler işvereni hukuken bağlar.

⚖️ İşveren Vekilinin Sorumluluğu:

• İşçiye zarar verici işlemlerden dolayı nihai sorumluluk işverene aittir.
• İşveren, işveren vekilinin verdiği zararı üçüncü kişilere karşı doğrudan tazmin etmekle yükümlüdür.

Ancak işveren vekili, yalnızca kendi yetki ve sorumluluk alanındaki işlemlerden sorumludur. Örneğin; teknik bir kazada muhasebe müdürünün sorumluluğu doğmaz.

İşveren Vekili de İşçidir!

4857 sayılı Kanun’a göre işveren vekilleri de iş sözleşmesine dayanarak çalıştıklarından işçi statüsündedir. Bu nedenle;

• Kıdem tazminatı,
• İhbar tazminatı,
• Fazla mesai ücreti gibi işçilere tanınan haklardan yararlanabilirler.

Ancak istisna:

4857 Sayılı Kanun’un 18/5. maddesine göre;

• İşletmenin bütününü yöneten işveren vekilleri,
• İşçiyi işe alma ve çıkarma yetkisi bulunan kişiler,
  İşe iade davası açamazlar.

⚙️ 5. Alt İşveren (Taşeron)

Tanım:
Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü işin bir bölümünde iş alan ve kendi işçilerini çalıştıran kişidir (İK m.2/6).

Özellikleri:

• Asıl işveren ile birlikte çalışır.
• İşçileri kendi bordrosuna alır.
• İşçilerle doğrudan iş sözleşmesi kurar.
• Asıl işverenle birlikte sorumluluk taşır (müşterek ve müteselsil sorumluluk).

6. Sendika ve Konfederasyonlar (Kolektif Aktörler)

Tanım:
İşçilerin veya işverenlerin ekonomik ve sosyal haklarını korumak amacıyla kurdukları sivil örgütlenmelerdir.

Rolleri:

• Toplu iş sözleşmesi yapabilir.
• Grev ve lokavt kararı alabilir.
• İş uyuşmazlıklarında temsil hakkına sahiptir.

Sonuç

İş hukuku, işveren ile işçi arasındaki ilişkileri adil ve dengeli bir biçimde düzenlemeyi amaçlar. Bu bağlamda;

• İşçi: Bağımlı çalışan kişidir.
• İşveren: İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişidir.
• İşveren vekili: İşveren adına hareket eden yöneticidir.
• Stajyer: Geçici, uygulama amaçlı bulunan kişidir; işçi değildir.
• Alt İşveren: İşverenden, iş alan ve kendi işçilerini çalıştıran kişidir

Bu kavramların doğru anlaşılması, iş uyuşmazlıklarının önlenmesinde ve hak kayıplarının engellenmesinde kritik rol oynar.

İş Hukukunun Temel Kavramlarından Bazıları