Haksız Gözaltı Nedeniyle Tazminat

Haksız yere gözaltına alınan kişi, devlete karşı tazminat davası açabilir. Bu hak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile güvence altına alınmıştır.

Haksız gözaltı nedeniyle tazminat davası, özellikle ceza muhakemesi hukuku bakımından önemli bir hak arama yoludur. Aşağıda bu mesele hem teorik hem de pratik boyutlarıyla ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

1. Haksız Gözaltı Nedir?

Gözaltı, kolluk tarafından suç şüphesiyle yakalanan kişinin, savcılık talimatıyla belirli süreyle özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır (CMK m. 91). Ancak bu işlem:

• Hukuka uygun sebeplerle yapılmalı,
• Usulüne uygun yürütülmeli,
• Yasal sürelere riayet edilmelidir.

Aksi hâlde, bu gözaltı “haksız gözaltı” niteliği kazanır.

Haksız gözaltı örnekleri:

• Kolluk tarafından yakalama nedeni olmadan gözaltı yapılması,
• Gözaltının kanuni süreyi aşması (örneğin 24 saat – toplu suçlarda 4 gün),
• Gözaltının gerekçesiz veya keyfi şekilde yapılması,
• Gözaltı sonrası kovuşturmaya yer olmadığı veya beraat kararı verilmesi.

 2. Hukuki Dayanaklar

Anayasa – Madde 19/9

“Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının, kanuna aykırı şekilde sınırlandığı durumlarda, zarar gören kişi, devletten tazminat talep edebilir.”

Ceza Muhakemesi Kanunu – Madde 141-144

CMK m. 141/1’e göre kişi, şu durumlarda tazminat isteyebilir:

1. Suç işlemediği hâlde hakkında gözaltı veya tutuklama kararı verilmişse,
2. Gözaltı süresi uzatılmışsa ve sonunda beraat etmişse,
3. Hakkında takipsizlik kararı verilmişse,
4. Gözaltı işlemi hukuka aykırıysa veya usulüne aykırıysa,
5. Hakkında verilen mahkûmiyet kararı bozulup beraat etmişse,
6. Kanunen öngörülen süre boyunca hâkim önüne çıkarılmamışsa (örneğin 24 saati aşarsa),
7. Gözaltı işlemi ağır ve insanlık dışı koşullarda gerçekleştirilmişse.
8. Tazminat Davasının Usulü

Görevli ve Yetkili Mahkeme:

• Ağır Ceza Mahkemesi yetkilidir.
• Yetki: Zarar gören kişinin ikametgâhı veya gözaltı işleminin yapıldığı yer ağır ceza mahkemesi.

Dava Açma Süresi:

• 90 gün (3 ay) içinde dava açılmalıdır.
• Süre, gözaltından serbest kalma, beraat veya takipsizlik kararının kesinleşme tarihinden itibaren başlar.

Dilekçe İçeriği:

• Gözaltının tarih ve süresi,
• Gözaltı sırasında yaşanan hukuka aykırılıklar,
• Karar sonucu (takipsizlik, beraat vb.),
• Uğranılan zarar (maddi ve manevi),
• Talepler (tazminat miktarı, faiziyle birlikte ödeme vb.).

4. Tazminatın Kapsamı

Maddi Tazminat:

• Kişinin işinden, eğitiminden veya gelirinden mahrum kalması,
• Gözaltı nedeniyle oluşan giderler (ulaşım, vekalet ücreti, sağlık harcamaları vs.),
• İşveren tarafından işten çıkarılması, sicil kaybı gibi ekonomik zararlar.

Manevi Tazminat:

• Haksız yere özgürlüğünden mahrum bırakılmanın verdiği elem ve üzüntü,
• Toplum içindeki itibar kaybı,
• Aile ilişkilerinde yaşanan olumsuz etkiler,
• Psikolojik travma, özellikle ağır gözaltı koşulları varsa (örneğin ters kelepçe, kötü muamele, çıplak arama iddiası vb.).

Not: Mahkeme, talep edilen tutardan daha düşük bir tazminata hükmedebilir. Manevi tazminatlar çok yüksek değildir. Olayın ciddiyetine göre artabilir.

5. Sürece İlişkin Pratik Öneriler

1. Kararın Kesinleşmesini Bekleyin:
   Takipsizlik veya beraat kararı kesinleşmeden dava açılmaz.
2. Delilleri Toplayın:
   Gözaltı süresi, usule aykırılıklar, kötü muamele gibi iddialar için delilleri (kamera kaydı, tanık, tutanak) tespit edin, elinizde olmayanların bulundukları yerleri mahkemeye bildirmek üzere belirleyin.
3. Profesyonel Destek Alın:
   Ceza hukuku ve insan hakları konusunda deneyimli bir avukatla süreci yürütmek, dosyanın gücünü artırır.
4. Ayrı Ayrı Tazminatlar Talep Edilebilir:
   Hem maddi hem manevi zararlar için farklı kalemlerde talepte bulunabilirsiniz.
5. Kötü Muamele Varsa Ceza Soruşturması Başlatılabilir:
   Eğer gözaltı sırasında fiziksel şiddet, çıplak arama, hakaret vb. varsa, görevli memurlar hakkında suç duyurusunda bulunabilirsiniz.

6. Örnek Olay

Ahmet Bey, bir hakaret suçu iddiasıyla gözaltına alındı. Gözaltında 2 gün tutuldu, daha sonra hakkında takipsizlik kararı verildi. Gözaltı sürecinde avukatıyla görüştürülmedi ve tek kişilik hücrede tutuldu. Psikolojik sorunlar yaşamaya başladı, işinden çıkarıldı.

Ahmet Bey, 3 ay içinde, gözaltının yapıldığı yer ağır ceza mahkemesine başvurarak:

• Maddi tazminat ve  
• Manevi tazminat talep edebilir.
  Mahkeme, tanık beyanları, tutanaklar ve belgeler ışığında devletin sorumluluğu olduğuna kanaat getirirse, tazminata hükmeder.

7.Örnek Haksız Gözaltı nedeniyle Tazminat Dava Dilekçesi

Aşağıda, haksız gözaltı nedeniyle açılacak tazminat davası için örnek bir dilekçe yer alıyor. Bu örnekte, davacı hakkında takipsizlik kararı verilmiş, gözaltı işleminin hukuka aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Gerekli bölümleri olaya göre özelleştirmelisiniz.

[GÖREVLİ VE YETKİLİ AĞIR CEZA MAHKEMESİ’NE]
(Örneğin: İSTANBUL ANADOLU 6. AĞIR CEZA MAHKEMESİ’NE)

DAVACI : [Ad Soyad]
T.C. Kimlik No : [TCKN]
Adres : [Adres bilgisi]

VEKİLİ : Av. [Ad Soyad]
Adres : [Avukat adresi]

DAVALI : T.C. ADALET BAKANLIĞI
Adres : [Bakanlık Adresi – Bakanlıklar/ANKARA]

KONU :
CMK m.141 ve devamı uyarınca; müvekkilin haksız ve hukuka aykırı şekilde gözaltına alınması nedeniyle maddi ve manevi tazminat talebimizden ibarettir.

AÇIKLAMALAR:

1. Müvekkilimiz [Ad Soyad], [Tarih] günü [Yer]’de kolluk kuvvetleri tarafından herhangi bir makul ve yeterli delil olmaksızın gözaltına alınmıştır. Gözaltı işlemi usulüne uygun yapılmamış, [örneğin: avukatıyla görüştürülmemiş, gözaltı süresi hukuki sınırı aşmış, kötü muameleye maruz kalmıştır vb.].
2. Gözaltı süreci sonunda dosyada herhangi bir delil elde edilememiş olup, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından [Tarih] tarihli ve [Dosya No] sayılı karar ile “kovuşturmaya yer olmadığına dair karar (takipsizlik)” verilmiştir. Bu karar [Tarih] tarihinde kesinleşmiştir.
3. Müvekkilin hiçbir suçla ilgisi olmamasına rağmen özgürlüğünden yoksun bırakılması, ailesi ve çevresi tarafından itibarsızlaştırılması, çalıştığı işyerinde güven kaybı yaşaması gibi nedenlerle psikolojik ve ekonomik olarak zarar görmesine sebep olmuştur.
4. Anayasa’nın 19. maddesi ve CMK’nın 141. maddesi uyarınca; kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ihlal edilen bireylerin, devletten tazminat talep etme hakkı vardır. Buna nedenlerle bir dava ikame ederek müvekkilimize maddi ve manevi tazminat ödenmesi talebinde bulunuyoruz.

HUKUKİ NEDENLER:

Anayasa m.19,
CMK m.91, 141-144,
İlgili Yargıtay içtihatları ve genel hukuk ilkeleri.

DELİLLER:

• Cumhuriyet Başsavcılığı’nın takipsizlik kararı (Dosya No: …),
• Gözaltı tutanakları,
• Tanık beyanları (varsa),
• Sağlık raporları (varsa kötü muamele iddiası varsa),
• Maddi zararlara ilişkin bilgi ve belgeler
• Nüfus kayıt örneği,
• Diğer her türlü yasal delil.

SONUÇ ve TALEP:

Yukarıda arz ve izah edilen nedenlerle;

1. Müvekkil lehine [10.000 TL maddi, 000 TL manevi olmak üzere toplam 60.000 TL tazminatın], olay tarihinden itibaren işletilecek yasal faizi ile davalı Adalet Bakanlığı’ndan tahsiline,
2. Yargılama giderleri ve vekalet ücretinin davalı idare üzerinde bırakılmasına,

karar verilmesini saygılarımızla arz ve talep ederiz.

Tarih
Davacı Vekili
Av. [Ad Soyad]
(İmza)