İş Kanunu Kapsamına Girmeyen İşler (4857 Sayılı Kanun md. 4’e Göre)

4857 sayılı İş Kanunu, Türkiye’deki çalışma ilişkilerini düzenleyen temel kanundur. Ancak bu yasa, her iş kolunu ve işçiyi kapsamaz. İş Kanunu’nun 4. maddesi, belirli iş ve meslek gruplarını kapsam dışında tutmuştur. Bu istisnalar dışında kalan tüm işyerleri ve çalışanlar için İş Kanunu hükümleri uygulanır.

Aşağıda, İş Kanunu kapsamına girmeyen işler güncel mevzuat ve uygulama ışığında açıklanmıştır.

1. Deniz Taşıma İşleri

• Deniz taşıma işleri, 854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında düzenlenir.
• Gemi adamları, kaptan, makineci, güverteci gibi çalışanlar bu özel kanuna tabidir.
• Ancak liman, iskele ve kıyılarda gemilere yükleme-boşaltma yapan işçiler, 4857 sayılı İş Kanunu’na tabidir.
• Benzer şekilde, su ürünleri üreticileri (örneğin dalgıçlar, deniz tarımı yapanlar), tarım kapsamında değilse İş Kanunu hükümlerine tabidir.

✈️ 2. Hava Taşıma İşleri

• Hava taşıma işlerinde çalışan uçucu personel (pilot, kabin memuru, telsizci) İş Kanunu kapsamına girmez.
• Bu personele ilişkin işçilik hakları, Borçlar Kanunu’nun hizmet akdi hükümlerine göre değerlendirilir.
• Uçuş dışı personel (yer hizmetleri çalışanları) ise İş Kanunu kapsamında değerlendirilir.
• Yargıtay’a göre bu personelin açtığı davalar, iş mahkemelerinde değil, asliye hukuk mahkemelerinde görülür.

3. Tarım ve Orman İşleri – 50 Kişiden Az İşçi Çalıştırılan İşyerleri

• 50 veya daha az işçi çalıştıran tarım ve orman işyerleri İş Kanunu kapsamı dışındadır.
• Bu işyerlerinde çalışan işçiler için özel bir “Tarım İş Kanunu” henüz çıkarılmamıştır.
• Bu sebeple, bu alandaki iş ilişkilerine Türk Borçlar Kanunu’nun 393 ve devamı maddeleri uygulanır.

4. Aile Ekonomisi Sınırları İçinde Yapılan Tarım İşleri

• Aile bireylerinin kendi ihtiyaçları doğrultusunda yaptığı küçük çaplı tarımsal işler de İş Kanunu kapsamına girmez.
• Bu durumdaki bireyler için işçi-işveren ilişkisi kurulmaz, bu nedenle işçilik hakları doğmaz.

5. Evlerde ve El Sanatlarında Aile Üyeleri ile Yapılan İşler

• Aile üyeleri (3. dereceye kadar hısımlar dahil) arasında, dışarıdan herhangi bir işçi çalıştırılmadan yapılan ev içi işler (örneğin halı dokuma, ev tipi tekstil işleri), İş Kanunu dışında tutulmuştur.
• Bu işler “aile içi dayanışma” kapsamında değerlendirilir, hizmet akdi yoktur.

6. Ev Hizmetleri

• Ev hizmetlerinde çalışanlar yani evde yemek, temizlik, ütü, çamaşır gibi gündelik işler yapan kişiler, İş Kanunu kapsamında değildir.
• Ev hizmetlerinde çalışanların iş ilişkileri, Borçlar Kanunu’na tabidir.
• Yargıtay kararlarına göre, sigortalı olsalar bile, kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanamazlar.
• Ancak, iş sağlığı ve güvenliği hükümleri ile sosyal sigorta yükümlülükleri (SGK bildirimi gibi) devam eder.

‍ 7. Çıraklar

• Çıraklar, İş Kanunu kapsamında değildir.
• Ancak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümler çıraklar için geçerlidir.
• Çıraklık ilişkisi, 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu çerçevesinde düzenlenir.

⚽ 8. Sporcular

• Profesyonel sporcular da İş Kanunu kapsamında değildir.
• Bu kişilerin kulüplerle yaptığı sözleşmeler, genellikle Borçlar Kanunu hizmet sözleşmesi niteliğindedir.
• Uyuşmazlıklar genellikle federasyonlara bağlı tahkim kurullarında çözülür (örneğin TFF Uyuşmazlık Çözüm Kurulu).
• Yargı yolu kapalıysa, genel hukuk yollarına başvurulabilir.

‍ 9. Rehabilite Amaçlı Çalıştırılanlar

• Hastalık, kaza ya da engellilik nedeniyle iş gücü kaybı yaşayan bireylerin, tedavi sonrası mesleki rehabilitasyon merkezlerinde çalıştırılması, İş Kanunu kapsamı dışındadır.
• Bu faaliyetler eğitim ve iyileştirme amacı taşıdığından, iş akdi ilişkisi kurulmaz.

10. 507 Sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununa Tabi Küçük İşyerleri

•  4857 sayılı İş Kanunu’nun 4. maddesinin (ı) bendi uyarınca 507 sayılı (şimdi 5362 sayılı yeni kanunla değişti)  Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu’na göre, aynı  işyerinde en fazla 3 kişi çalıştıran küçük işletmelerde İş Kanunu uygulanmaz. Bu işyerlerinde iş ilişkisi varsa bile, bu ilişki Borçlar Kanunu hükümlerine göre değerlendirilir.
• Burada dikkat edilmesi gereken husus, “üç kişi” ifadesinin yalnızca işçileri değil, işyerinde bedeni gücünü ortaya koyan işverenin kendisini de kapsadığıdır. Yani, işverenin bizzat çalıştığı ve yanında en fazla iki kişinin bulunduğu işyerleri İş Kanunu kapsamı dışında değerlendirilmektedir. Ancak, çalışan sayısı üçü aştığında, yani işverenin yanı sıra üç veya daha fazla kişi çalıştırıldığında, işyeri İş Kanunu kapsamına girmektedir. Bu durumda, çalışanlar İş Kanunu’nun sağladığı haklardan yararlanabilirler.

Sonuç: İş Kanunu Kapsamı ve Sınırları

4857 sayılı İş Kanunu, işçi-işveren ilişkisini düzenleyen temel mevzuat olmakla birlikte, yukarıda sayılan istisna alanlar bu kapsam dışındadır. Bu işlerde çalışan kişiler bakımından:

• Kıdem ve ihbar tazminatı, iş güvencesi, fazla mesai gibi haklardan doğrudan yararlanılamaz.
• Ancak birçok durumda Borçlar Kanunu, SGK Mevzuatı, iş sağlığı ve güvenliği düzenlemeleri devreye girer.
• Uygulamada bu ayrımların doğru yapılmaması, işçilik davalarında usul ve esas yönünden hak kayıplarına yol açabilir.

İş Kanunu Kapsamına Girmeyen İşler